حکمت اینکه چرا به سوره حمد می گوید فاتحه الکتاب
سوره فاتحه (به معنای گشاینده) یا حمد نخستین سوره در ترتیب فعلی سوره‌های قرآن است. این سوره که به ام‌الکتاب نیز ملقب است، هفت آیه و در جزء یک قرار دارد. چون در این سوره، خدا، حمد و ثنا شده، این سوره حمد خوانده شده‌است

به گفته منابع اسلامی، سوره فاتحه از سوره‌های مکی است. سورهٔ فاتحه در نمازهای واجب و مستحب مسلمانان خوانده می‌شود و محتوای اصلی آن، توحید و سپاس خداوند است. قرآن‌شناسان چند نظریه مختلف دربارهٔ این سوره ابراز کرده‌اند؛ از جمله اینکه به عنوان دعا قبل از قرائت قرآن خوانده می‌شده یا اینکه نقش مقدمه کتاب را دارد. آن‌ها همچنین این سوره را با برخی از بخش‌های کتاب مقدس مرتبط دانسته‌ اند

چرا سوره ی حمد مادر قرآن نامیده شده است؟
پاسخ
در حدیثی از پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله می خوانیم که فرمود:
«و الذی نفسی بیده ما انزل اللَّه فی التوراة و لا فی الزبور و لا فی القرآن مثلها هی ام الکتاب؛ قسم به کسی که جان من به دست او است؛ خداوند نه در تورات و نه در انجیل و نه در زبور و نه حتی در قرآن، مثل این سوره را نازل نکرده است. و این ام الکتاب است»
دلیل این سخن با تأمل در محتوای این سوره روشن می شود. چرا که این سوره در حقیقت فهرستی است از مجموع محتوای قرآن. بخشی از آن توحید و شناخت صفات خدا اس.، بخشی در زمینه معاد و رستاخیز، سخن می گوید و بخشی از هدایت و ضلالت که خط فاصل مؤمنان و کافران است؛ حرف می زند. و نیز در آن اشاره ای است به حاکمیت مطلق پروردگار و مقام ربوبیت و نعمت های بی پایانش که به دو بخش عمومی و خصوصی(بخش رحمانیت و رحیمیت) تقسیم می گردد. همچنین اشاره به مسئله عبادت و بندگی و اختصاص آن به ذات پاک او شده است.
سوره حمد، در حقیقت هم بیانگر توحید ذات است؛ هم توحید صفات، هم توحید افعال، و هم توحید عبادت.
و به تعبیر دیگر این سوره مراحل سه گانه ایمان: اعتقاد به قلب، اقرار به زبان، و عمل به ارکان را در بر دارد، و می دانیم«ام» به معنای اساس و ریشه است.
شاید به همین دلیل است که ابن عباس مفسر معروف اسلامی می گوید:
«ان لکل شی ء اساسا. .. و اساس القرآن الفاتحة؛ هر چیزی اساس و شالوده ای دارد. .. و اساس و زیر بنای قرآن، سوره حمد است»
روی همین جهات است که در فضیلت این سوره از پیامبر صلی الله علیه و آله نقل شده است:
«ایما مسلم قرأ فاتحة الکتاب اعطی من الاجر کانما قرأ ثلثی القرآن، و اعطی من الاجر کانما تصدق علی کل مؤمن و مؤمنة؛ هر مسلمانی سوره حمد را بخواند پاداش او به اندازه کسی است که دو سوم قرآن را خوانده است و گویی به هر فردی از مردان و زنان مؤمن هدیه ای فرستاده است»
تعبیر به دو سوم قرآن شاید به خاطر آن است که بخشی از قرآن توجه به خدا است و بخشی توجه به رستاخیز و بخش دیگری احکام و دستورات است که بخش اول و دوم در سوره حمد آمده و تعبیر به تمام قرآن(در برخی روایات دیگر) به دلیل آن است که همه قرآن را از یک نظر در ایمان و عمل می توان خلاصه کرد که این هر دو در سوره حمد جمع است.

✍️علیرضا منصوریه
🌱🌱🌱🌱🌱🌱🌱🌱🌱

🏛موسسه پژوهشی معالم زیر نظر حوزه علمیه بقیه‌الله (عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف) قم

☑️ تحت اشراف حضرت آیت‌الله ناصری دامت‌برکاته

🆔پیام رسانهای ایتا و تلگرام
💯@maalemqom

🆔پیام رسان واتس آپ
💯https://chat.whatsapp.com/GBccMtJ8NOJG7YKFIPWQz7