بسم الله الرحمن الرحیم
محقق: محمدرستمی
موضوع : سوره مبارکه زلزال
مدرسه علمیه حضرت بقیة الله
سوره مبارکه:
1إِذا زُلْزِلَتِ الْأَرْضُ زِلْزالَها
2وَ أَخْرَجَتِ الْأَرْضُ أَثْقالَها
3وَ قالَ الْإِنْسانُ ما لَها
4یَوْمَئِذ تُحَدِّثُ أَخْبارَها
5بِأَنَّ رَبَّکَ أَوْحى لَها
6یَوْمَئِذ یَصْدُرُ النّاسُ أَشْتاتاً لِیُرَوْا أَعْمالَهُمْ
7فَمَنْ یَعْمَلْ مِثْقالَ ذَرَّة خَیْراً یَرَهُ
8وَ مَنْ یَعْمَلْ مِثْقالَ ذَرَّة شَرّاً یَرَهُ
مقدمه:
بسم الله و الحمدلله علی کل نعمت و صل الله علی نبی رحمته و الهادی سبیل امت اباالقاسم مصظفی محمد. ولعنت الله علی اعداهم اجمعین . ان الله ربی و ربکم فاعبده هذا صراط مستقیم وامابعد
فی هذا الموضوع التحقق من سوره المبارکه زلزال من احوال نزول ای المعنی و قواعد العربیه
ویحقق من تعلیقات العلما العربیه و وجه النظره من هذاالایه عسی ان اکون ناحجا ….
شـان نزول سوره:
ترجمة الميزان ج : 20ص :585
مالك روايت كردهاند كه رسول خدا (صلياللهعليهوآلهوسلّم) فرمود : زمين در روز قيامت به تمامي اعمالي كه در پشتش انجام شده خبر ميدهد ، آنگاه اين آيه را تلاوت كرد : اذا زلزلت الأرض زلزالها تا رسيد به آيه يومئذ تحدث اخبارها و آنگاه فرمود هيچ ميدانيد اخبارش چيست ؟ جبرئيل نزد من آمد و گفت : خبر زمين كه زمين روز قيامت بدان گواهي ميدهد ، همه اعمالي است كه بر پشتش انجام شده .
مؤلف : نظير اين روايترا از ابو هريره نيز نقل كرده .
و نيز در همان كتاب است كه حسين بن سفيان در كتاب مسندش و ابو نعيم در كتاب حليهاش از شداد بن اوس روايت كردهاند كه گفت : من از رسول خدا (صلياللهعليهوآلهوسلّم) شنيدم ميفرمود : ايها الناس دنيا متاعي است حاضر كه هم نيكان از آن ميخورند و هم فاجران ، و بدرستي آخرت وعدهاي است صادق ، كه سلطاني قادر در آن حكومت ميكند ، حق را محقق و باطل را باطل ميسازد .
ايها الناس سعي كنيد از طالبان آخرت باشيد ، و از طالبان دنيا نباشيد ، فرزند آخرت باشيد ، نه فرزند دنيا ، چون هر مادري فرزندش به دنبالش ميرود .
(حاصل منظور آن جناب اين است كه خواهان آخرت باشيد نه دنيا ، براي اينكه علاقه به دنيا قهرا شما را به سوي ماديت و آلودگيهاي آن ميكشد ) ، آنگاه فرمود : هر عملي كه ميكنيد در حالي انجام دهيد كه از خدا خائف و بر حذر باشيد ، و بدانيد كه روزي شما را بر اعمالتان عرضه ميدارند ، و شما خواه و ناخواه خدا را ملاقات خواهيد كرد ، پس هر كس هموزن ذرهاي عمل خير كرده باشد ، آن را خواهد ديد ، و هر كس هموزن ذرهاي عمل زشت كرده باشد آن را خواهد ديد .
و در تفسير قمي در ذيل آيه و اخرجت الأرض اثقالهاآمده كه منظور از اثقال زمين ، انسانهايند .
و در ذيل جمله و قال الانسان مالها آمده كه اين انسان ، امير المؤمنين (عليهالسلام) است .
و در ذيل آيه يومئذ تحدث اخبارها … اشتاتا آمده كه مردم از جهت ايمان و كفر و نفاق متفرق و اشتات ميآيند ، بعضي مؤمنند و برخي كافر و جمعي منافق .
و در ذيل جمله ليروا اعمالهم آمده كه هر كس بالاي سر اعمال خود ميايستد ، و اعمال خود را اينطور فاش و هويدا ميبيند .
و نيز در آن كتاب در روايت ابي الجارود از امام باقر (عليهالسلام) آمده كه در ذيل
ترجمة الميزان ج : 20ص586 :
آيه فمن يعمل مثقال ذرة خيرا يره ، فرمود : اگر از اهل آتش باشد ، و در دنيا مثقال ذرهاي عمل خير كرده باشد ، اگر براي غير انجام داده باشد ، همان عمل خيرش هم مايه حسرتش ميشود ، و در ذيل جمله و من يعمل مثقال ذرة شرا يره ، فرمود : اگر از اهل بهشت باشد در روز قيامت آن شر را ميبيند و سپس خداي تعالي او را ميآمرزد.
برسی ایه اول :
ترکیب: إِذَا زُلْزِلَتِ الْأَرْضُ زِلْزَالَهَا ﴿١﴾
إِذَا⬅️ حرف شرط غیر جازم
زُلْزِلَتِ⬅️ فعل ماضی مجهول
الْأَرْضُ⬅️ نائب فاعل و لفظاً مرفوع
زُلْزِلَتِ الْأَرْضُ⬅️ در محل جر مضاف الیه
زِلْزَالَ⬅️ مفعول مطلق و لفظاً منصوب
هَا⬅️ مضاف الیه و محلاً مجرور
اذا بر چند وجه است
1.برای مفاجات است
حرف نزد اخفش>
ظرف مکان نزد مبرد>
ظرف زمان نزد زجاج> >
2.غیر مفاجات است.
زلزلت:زلزل
فعل ماضی : حادث است برزمانه گذشته
فعل : آن .چیزی که دلالت میکند بر معنای مستقل همراه زمان های سه گانه
مجهول: زمانی که تمایل به مخفی کردن فاعل هست از آن استفاده میشود
نائب فاعل: جایگزین فاعل شده وبرای فعل مجهول استفاده میشود.
مفعول مطلق:
انواع
تاکیدی1
نوعی2
عددی3
1/در زمانی است که مخاطب در شک و ابهام است و برای رفع ان مفعول تاکیدی استفاده میشود..
2/اگر صفت یا مضاف بیایید مفعول نوعی میشود
3/ تعیین کردن تعداد دفعات به کار می رود
ضمایر و تعریف آن:
منفصل
متصل
منفصل مرفوعی
متصل منصوبی
منفصل غائب:
1 هُوَ للغائب مفرد مذکر او
2 هُمَا للغائبان مثنی مذکر آن دو
3 هُمْ للغائبين جمع مذکر آن‌ها
4 هِيَ للغائبة مفرد مؤنث او
5 هُمَا للغائبتان مثنی مؤنث آن‌دو
6 هُنَّ للغائبات جمع مؤنث آن‌ها
منفصل مخاطب:
7 أَنْتَ للمخاطب مفرد مذکر تو، شما
8 أَنْتُمَا للمخاطبان مثنی مذکر شما دو نفر
9 أَنْتُم للمخاطبين جمع مذکر شماها
10 أَنْتِ للمخاطبة مفرد مؤنث تو، شما
11 أَنْتُمَا للمخاطبتان مثنی مؤنث شما دو نفر
12 أَنْتُنَّ للمخاطبات جمع مؤنث شماها
متلکم
انا من
نحن ما
منصوبی: إِيَّاهُ للغائب مفرد مذکر او را
2 إِيَّاهُمَا للغائبان مثنی مذکر ایشان را
3 إِيَّاهُم للغائبين جمع مذکر ایشان را
4 إِيَّاهَا للغائبة مفرد مؤنث او را
5 إِيَّاهُمَا للغائبتان مثنی مؤنث ایشان را
6 إِيَّاهُنَّ للغائبات جمع مؤنث ایشان را
ضمایر منفصل منصوبی مخاطب
در جدول زیر با ضمایر منفصل منصوبی مخاطب آشنا می‌شوید.
ضمیر صیغه عدد و جنس ترجمه
7 إِيَّاكَ للمخاطب مفرد مذکر تو را
8 إِيَّاکُمَا للمخاطبان مثنی مذکر شما را
9 إِيَّاکُم للمخاطبين جمع مذکر شما را
10 إِيَّاكِ للمخاطبة مفرد مؤنث تو را
11 إِيَّاکُمَا للمخاطبتان مثنی مؤنث شما را
12 إِيَّاکُنَّ للمخاطبات جمع مؤنث شما را
ضمایر منفصل منصوبی متکلم
در جدول زیر با ضمایر منفصل منصوبی متکلم آشنا می‌شوید.
ضمیر صیغه عدد و جنس ترجمه
13 إِيَّايَ للمتکلم وحده هم مؤنث و هم مذکر مرا
14 إِيَّانَا للمتکلم مع الغیر هم مؤنث و هم مذکر ما را
ضمایر متصل
ضمایر متصل نیز به دو دسته تقسیم می‌شوند:
ضمایر متصل مرفوعی
ضمایر متصل منصوبی، مجروری
ضمایر متصل مرفوعی
ضمایر متصل مرفوعی ضمایری هستند که تنها به فعل می‌چسبند، یعنی همان ضمایری که در صرف افعال، کنارشان می‌آیند. اگر این ضمایر با فعل معلوم به کار روند، در حکم فاعل هستند. لذا به آنان ضمایر متصل فاعلی یا مرفوعی یا رفعی گویند. در واقع ضمایر فاعلی یا همان ضمایر متصل مرفوعی، ضمایری هستند که در قالب صرف فعل به همراه فعل می‌آیند و نقش فاعل می‌گیرند.
ضمایر متصل مرفوعی غائب
در جدول زیر با ضمایر متصل مرفوعی غائب آشنا می‌شوید.
ماضی ضمایر مضارع ضمایر
1 ذَهَبَ – یَذْهَبُ –
2 ذَهَبَا ا یَذْهَبَانِ ا
3 ذَهَبُوا و یَذْهَبُونَ و
4 ذَهَبَتْ – تَذْهَبُ –
5 ذَهَبَتَا ا تَذْهَبَانِ ا
6 ذَهَبْنَ نَ یَذْهَبْنَ نَ
ضمایر متصل مرفوعی مخاطب
در جدول زیر با ضمایر متصل مرفوعی مخاطب آشنا می‌شوید.
ماضی ضمایر مضارع ضمایر
7 ذَهَبْتَ تَ تَذْهَبُ –
8 ذَهَبْتُمَا تُمَا تَذْهَبَانِ ا
9 ذَهَبْتُم تُمْ تَذْهَبُونَ و
10 ذَهَبْتِ تِ تَذْهَبِینَ ی
11 ذَهَبْتُمَا تُمَا تَذْهَبَانِ ا
12 ذَهَبْتُنَّ تُنَّ تَذْهَبْنَ نَ
ضمایر متصل مرفوعی مخاطب (امر)
در جدول زیر با ضمایر متصل مرفوعی مخاطب امر آشنا می‌شوید.
امر ضمیر
7 إِذْهَبْ –
8 إِذْهَبَا ا
9 إِذْهَبُوا و
10 إِذْهَبِي ي
11 إِذْهَبَا ا
12 إِذْهَبْنَ نَ
ضمایر متصل مرفوعی متکلم
در جدول زیر با ضمایر متصل مرفوعی متکلم آشنا می‌شوید.
ماضی ضمایر مضارع ضمایر
13 ذَهَبْتُ تُ أَذْهَبُ –
14 ذَهَبْنَا نَا نَذْهَبُ –
به مثال‌های زیر توجه کنید:
ذَهَبَا.
آن دو مرد رفتند.
در این فعل، ضمیر متصل مرفوعی (ا) می‌باشد که فاعل هم هست.
ذَهَبُوا.
آن چند مرد رفتند.
در این فعل، ضمیر متصل مرفوعی (و) می‌باشد که فاعل هم هست.
ضمایر متصل منصوبی، مجروری
ضمایر متصل منصوبی، مجروری ضمایری هستند که به اسم، فعل و حرف متصل می‌شوند.
اگر با فعل به کار روند، مفعول به و محلاً منصوب‌اند.
اگر به اسم بچسبند، مضاف الیه و محلاً مجرور هستند.
اگر به حرف جر بچسبند، محلاً مجرور هستند.
اگر با حروف مشبهه بالفعل آیند، اسم حرف مشبهه بالفعل و محلاً منصوب‌اند.
ضمایر متصل منصوبی، مجروری غائب
در جدول زیر با ضمایر متصل منصوبی، مجروری غائب آشنا می‌شوید.
ضمیر صیغه عدد و جنس ترجمه
1 هُ/ هِ للغائب مفرد مذکر ش/ او را
2 هُمَا/ هِمَا للغائبان مثنی مذکر شان/ ایشان را
3 هُمْ/ هِمْ للغائبين جمع مذکر شان/ ایشان را
4 هَا للغائبة مفرد مؤنث ش/ او را
5 هُمَا/ هِمَا للغائبتان مثنی مؤنث شان/ ایشان را
6 هُنَّ/ هِنَّ للغائبات جمع مؤنث شان/ ایشان را
ضمایر متصل منصوبی، مجروری مخاطب
در جدول زیر با ضمایر متصل منصوبی، مجروری مخاطب آشنا می‌شوید.
ضمیر صیغه عدد و جنس ترجمه
7 كَ للمخاطب مفرد مذکر ت/ تو را
8 كُمَا للمخاطبان مثنی مذکر تان/ شما را
9 كُمْ للمخاطبين جمع مذکر تان/ شما را
10 كِ للمخاطبة مفرد مؤنث ت/ تو را
11 كُمَا للمخاطبتان مثنی مؤنث تان/ شما را
12 كُنَّ للمخاطبات جمع مؤنث تان/ شما را
ضمایر متصل منصوبی، مجروری متکلم
در جدول زیر با ضمایر متصل منصوبی، مجروری متکلم آشنا می‌شوید.
ضمیر صیغه عدد و جنس ترجمه
11 ي للمتکلم وحده هم مؤنث و هم مذکر م/ مرا
12 نَا للمتکلم مع الغیر هم مؤنث و هم مذکر مان/ ما را
به مثال‌های زیر توجه کنید:
كِتَابِي
کتابم، کتاب من
كِتَابُكُم
کتابتان، کتاب شما
رَأَيْتُكُم.
شما را دیدم.
يَعْرِفُنِي.
مرا می‌شناسد.
إِنَّهُ طَالِب.
او دانش‌آموز است.
أَخَذْتُ مِنْهَا.
از او گرفتم.
تلفظ
دقت داشته باشید اگر ما قبل ضمایر (هُ / هُمَا / هُمْ / هُنَّ) کسره بیاید یاء ساکن، هِ/ هِمَا /هِم هِنَّ /تلفظ می‌شوند.
نون وقایه
نون وقایه نونی هست که بین فعل و ضمیر متصل متکلم وحده (ي) قرار می‌گیرد. در چنین حالتی آن ضمیر (ي) مفعول به و محلاً منصوب است.
نون وقایه جزء ریشه فعل نیست. بنابراین اگر آن را حذف کنیم، باید ریشه فعل باقی بماند، در غیر این صورت اگر ریشه باقی نماند، نون وقایه نیست.
حَفَظَنِي: با حذف نون حَفَظَ باقی می‌ماند که ریشه فعل است؛ پس ن وقایه است.
ترکیب ایه دوم:
وَأَخْرَجَتِ الْأَرْضُ أَثْقَالَهَا ﴿٢﴾
وَ⬅️ واو عطف
أَخْرَجَتِ⬅️ فعل ماضی
الْأَرْضُ⬅️ فاعل و لفظاً مرفوع
أَثْقَالَ⬅️ مفعول و لفظاً منصوب
هَا⬅️ مضاف الیه و محلاً مجرور
ترکیب ایه سوم:
وَقَالَ الْإِنسَانُ مَا لَهَا ﴿٣﴾
وَ⬅️ واو عطف
قَالَ⬅️ فعل ماضی
الْإِنسَانُ⬅️ فاعل و لفظاً مرفوع
مَا⬅️ مبتدا و محلاً مرفوع
فوع لَهَا⬅️ جارومجرور+ متعلق محذوفش⬅️ خبر
ترکیب ایه چهارم:
يَوْمَئِذٍ تُحَدِّثُ أَخْبَارَهَا ﴿٤﴾
يَوْمَئِذٍ⬅️ ظرف زمان, مفعول فیه+ مضاف الیه
تُحَدِّثُ⬅️ فعل مضارع و فاعل ضمیر مستتر هی
أَخْبَارَ⬅️ مفعول و لفظاً منصوب
هَا⬅️ مضاف الیه و محلاً مجرو
ترکیب ایه پنجم:
بِأَنَّ رَبَّكَ أَوْحَىٰ لَهَا﴿٥﴾
بِـ⬅️ حرف جر زائد
أَنَّ⬅️ حرف مشبهه بالفعل
رَبَّ⬅️ اسم أَنَّ و لفظاً منصوب
كَ⬅️ مضاف الیه و محلاً مجرور
أَوْحَىٰ⬅️ فعل ماضی و فاعل ضمیر مستتر هو⬅️ در محل رفع خبر أَنَّ
لَهَا⬅️ جارومجرور متعلق به أَوْحَىٰ
ترکیب ایه ششم:
يَوْمَئِذٍ يَصْدُرُ النَّاسُ أَشْتَاتًا لِّيُرَوْا أَعْمَالَهُمْ﴿٦﴾
يَوْمَئِذٍ⬅️ ظرف زمان مفعول فیه+ مضاف الیه
يَصْدُرُ⬅️ فعل مضارع
النَّاسُ⬅️ فاعل و لفظاً مرفوع
أَشْتَاتًا⬅️ حال
لِّيُرَوْا⬅️ لام تعلیل+ فعل مضارع منصوب مجهول و نائب فاعل ضمیر بارز واو
أَعْمَالَ⬅️ مفعول و لفظاً منصوب
هُمْ⬅️ مضاف الیه و محلاً مجرور
ترکیب ایه هفتم و هشتم:
فَمَن يَعْمَلْ مِثْقَالَ ذَرَّةٍ خَيْرًا يَرَهُ﴿٧﴾
فَـ⬅️ فاء استیناف
مَن⬅️ اسم شرط جازم, مبتدا و محلاً مرفوع
يَعْمَلْ⬅️ فعل مضارع مجزوم و فاعل ضمیر مستتر هو⬅️ فعل شرط
مِثْقَالَ⬅️ مفعول و لفظاً منصوب
ذَرَّةٍ⬅️ مضاف الیه و لفظاً مجرور
خَيْرًا⬅️ تمییز و لفظاً منصوب
يَرَ⬅️ فعل مضارع مجزوم و فاعل ضمیر مستتر هو⬅️ جواب شرط
هُ⬅️ مفعول و محلاً منصوب
وَمَن يَعْمَلْ مِثْقَالَ ذَرَّةٍ شَرًّا يَرَهُ﴿٨﴾
وَ⬅️ واو عطف
مَن⬅️ اسم شرط جازم, مبتدا و محلاً مرفوع
يَعْمَلْ⬅️ فعل مضارع مجزوم و فاعل ضمیر مستتر هو⬅️ فعل شرط
مِثْقَالَ⬅️ مفعول و لفظاً منصوب
ذَرَّةٍ⬅️ مضاف الیه و لفظاً مجرور
شَرًّا⬅️ تمییز و لفظاً منصوب
يَرَ⬅️ فعل مضارع مجزوم و فاعل ضمیر مستتر هو⬅️ جواب شرط
هُ⬅️ مفعول و محلاً منصوب
نتیجه گیری:
فی الحال نذهب الی نهایه فی عقیدتی سوره مبارکه زلزال سوره جمیل و جامع و هو تعلیم فی الزمان الحیاة و احدا فرد بالقرائه هذا سوره من جهات الادبیات العربی یکفیه و من الله التوفیق.
منابع:
قواعد الاساسیه
تفسير الميزان
تفسير نور
تفسير اثنا عشري
مغني
سيوطي
بداية النحو
المعجم
معجم القواعد العربیة
جامع المقدمات
ثبت دیدگاه