(کیفیت غسل ترتیبی در روایات و فتاوای علماء متقدم و متاخر)
حوزه علمیه حضرت بقیه الله عج – قم
استاد راهنما
(حجت الاسلام و المسلمین مهدی دهبان)
پژوهشگر
(رحمانی)
طلبه سال حوزه علمیه قم
بسم الله الرحمن الرحیم
چکیده
غسل یکی از احکام خاص مسلمانان است که خداوند متعال دستور داده است که مسلمان پاکیزه به عبادت او برود؛ کیفیت غسل نزد علماء شیعه به این صورت است که بدن سه جزء دارد، راس – سمت راست و سمت چپ
برای کیفیت غسل راه هایی است که یکی از آنها غسل ترتیبی است
اما از روایات اینگونه بر نمی آید بلکه از روایات بیان می کنند که در غسل دو جزء باید شسته شود، سر و بدن؛ یعنی دیگر بین راست و چپ ترتیبی قائل نشدند.
روایاتی که بیان می کند که در غسل، ترتیب بین راست و چپ شرط است یا سندا مشکل دارد و یا دلالت آنها مخدوش است.
مقدمه
یکی از احکامی که پیامبر اسلام تشریع کردند، جعل حکم غسل است؛ انسان اگر حدث اکبر برایش اتفاق افتد، باید آن را برطرف کند تا بتواند به بندگی خود ادامه بدهد؛ یکی از غسل ها، غسل ترتیبی است که بین شیعه و اهل سنت مورد اختلاف واقع شده است؛ علماء شیعه اجماع دارند که بدن در غسل سه جزء است: شستن سر، شستن سمت راست و شستن سمت چپ اما اهل سنت قائل هستند که در غسل دو جزء شرط است: سر و بدن، یعنی ترتیبی بین راست و چپ قائل نیستند.
لذا علماء قدیم و جدید قائل هستند که ترتیب بین راست و چپ وجود دارد؛ اما زمانی که به روایات مراجعه و بررسی می شود، نتیجه ای که گرفته می شود این است که روایات ترتیبی بین راست و چپ را ندارند؛ یعنی روایات شیعه با حکم اهل سنت موافق هستند.
فصل اول: کلیات تحقیق
گفتار اول: مباحث مقدماتی
1- تبیین موضوع:
انجام غسل یکی از وظائفی است که خداوند بر گردن انسان نهاده است تا هر گاه آلوده شد یا قصد داشت با طهارت باشد، عمل غسل را انجام بدهد تا بدنش از هر آلوده ای مبرا باشد؛ انسان باید غسل را به طور صحیح و آنگونه که خداوند در عالم شریعیت جعل کرده است، انجام بدهد تا آن فایده را داشته باشد به همین خاطره در این مقاله قصد داریم، شیوه درست و نزدیک به حقیقت را برای خواننده گرامی، ارائه دهیم
2- اهمیت و ضرورت تحقیق:
غسل یکی از مطهراتی است که انسان را از حالت کثیفی و نجاست خارج می کند، اینکه انسان در حالت پاکیزگی باشد، محبوب خداوند متعال است؛ چون خداوند در قرآن می فرماید«ان الله یحب المطهرین»
اگر انسان کثیف باشد، محبوب خدا نیست؛ کسی محبوب خدا می شود که پاکیزه باشد، یکی از راه های پاکیزگی، انجام درست غسل است؛ اگر کسی غسل را به طوری که خداوند تشریع کرده است انجام ندهد، نمی تواند محبوب خدا بشود؛ علاوه بر این، اگر کسی غسل را به طور صحیح انجام ندهد، ممکن است حتی کار حرام مرتکب شود، مثلا اگر جنب شود و غسل صحیح را انجام ندهد، اگر به مسجد برود، اسماء الهی را مسح کند، کار او حرام است
لذا هر مکلفی موظف است که روش و شیوه درست غسل کردن را یاد بگیرد تا بتواند بندگی خود را تمام کند
4- روش تحقیق:
در این تحقیق سعی شده است که اقوال بزرگان شیعه و اهل سنت را جمع آوری کرد و روایات را به صورت مستقل و اجتهادی بررسی کرده و نتیجه اقوال و روایات را با یکدیگر سنجیده.
5- سؤالات تحقیق:
کیفیت صحیح غسل به چه صورت است؟
سوالات فرعی:
اقوال علماء درباره کیفیت غسل
بررسی روایاتی که کیفیت غسل را بیان می کند
اقوال علماء اهل سنت چیست
گفتار دوم: مفهوم شناسی
الف) معنای لغوی:
کتاب العین ج 4 / ص377:
غسل:
الغُسْلُ معروف، و الغُسْلُ: الماء. و الغِسْلُ: الخطمي
تهذیب اللغه ج 8 / ص 68:
غسل:
قال الليث: الغُسْلُ: تمامُ غَسْلِ الجلد كله و المصدر: الغَسْلُ و الغِسْل:
الخِطميُّ، و الغَسُولُ: كلُّ شيءٍ غسَلْتَ به رأساً أو ثوباً أو غيره،
معجم المقاییس اللغه ج 4 / ص 424:
غسل
الغين و السين و اللام أصلٌ صحيح يدلُّ على تطهيرِ الشَّىء.
و تنقِيَته. يقال: غَسَلتُ الشَّىءَ غَسْلا
ب) معنای اصطلاحی:
غسل در اصطلاح به معنای شستن خاصی، زمانی که انسان قصد طهارت از نجاسات و کثیفی های دنیا دارد، اطلاق می شود.
فصل دوم
در این بخش از مقاله، اقوال علماء شیعه و اهل سنت در خصوص کیفیت غسل ترتیبی جمع آوری شده است:
• علماء شیعه
کسانی که بین راست و چپ ترتیب قائل هستند
1. کتاب لمعه (شهیدین)
متن:
(وواجبه النية) وهي القصد إلى فعله متقربا.
واجب غسل ترتیبی، نیت است.
وفي اعتبار الوجوب والاستباحة، أو الرفع ما مر
(مقارنة) لجزء من الرأس ومنه الرقبة إن كان مرتبا، ولجزء من البدن إن كان مرتمسا: بحيث يتبعه الباقي بغير مهلة.
نیت باید مقارنتا باشد
(وغسل الرأس والرقبة) أولا ولا ترتيب بينهما، لأنهما فيه عضو واحد، ولا ترتيب في نفس أعضاء الغسل، بل بينها كأعضاء مسح الوضوء، بخلاف أعضاء غسله، فإنه فيها وبينها
ترتیبی بین سر و گردن نمی باشد؛ چون یک عضو حساب می شود.
(ثم) غسل الجانب (الأيمن ثم الأيسر) كما وصفناه والعورة تابعة للجانبين
ابتداء سمت راست، بعد سمت چپ شسته می شود؛ عورت تابع هر یک از این دو طرف است؛
ويجب إدخال جزء من حدود كل عضو من باب المقدمة كالوضوء.
مانند وضو که گفته می شوید از بالاتر شسته شود تا مقدمه علمی حاصل شود که شسته شده است؛ در اینجا نیز هر جزء را در جزء دیگر داخل کن، تا مقدمه علمی حاصل شود که شسته شده است.
آدرس: ج 1 / صفحه 325
2. کتاب انتصار(سید مرتضی)
متن:
مسألة [21] ترتيب غسل الجنابة
و مما انفردت به الإمامية: القول بترتيب غسل الجنابة، و أنه يجب غسل الرأس ابتداء ثم الميامن ثم المياسر…..
یکی از احکامی که منفرده امامیه است، ترتیب در غسل جنابت است که ابتداء رأس بعد سمت راست و بعد سمت چپ شسته شود.
دليلنا: مضافا إلى الإجماع المتردد، أن الجنابة إذا وقعت بيقين لم يزل حكمها إلا بيقين، و قد علمنا أنه إذا رتب الغسل تيقن زوال حكم الجنابة و ليس كذلك إذا لم يرتب.
علاوه بر اجماع، وقتی غسل با یقین بر انسان واجب شد، برائت یقینی لازم دارد، برائت یقینی با ترتیب حاصل می شود.
و أيضا فإن الصلاة واجبة في ذمته فلا تسقط إلا بيقين، و لا يقين إلا مع ترتيب الغسل.
و أيضا فقد ثبت وجوب ترتيب الطهارة الصغرى، و لا أحد أوجب الترتيب فيها على كل حال و لم يشرط ذلك بالاجتهاد، و إن شئت أن تقول: و لا أحد لم يعذر تارك الترتيب فيها، إلا و هو موجب لترتيب غسل الجنابة، فالقول بخلافه خروج عن الإجماع.
نام کتاب : الانتصار في انفرادات الإمامية نویسنده : السيد الشريف المرتضي جلد : 1 صفحه : 120 -121
3. کتاب خلاف (شیخ طوسی)
متن:
مسألة 75: وجوب الترتيب في الغسل
الترتيب واجب في غسل الجنابة، يبدأ بغسل رأسه، ثم ميامن جسده، ثم مياسره.
و خالف جميع الفقهاء في ذلك
دليلنا: إجماع الفرقة، و طريقة الاحتياط، لأنه إذا رتب طهر بالإجماع، و إذا لم يرتب فيه خلاف.
علاوه بر اجماع ، احتیاط آن است که ترتیب رعایت شود؛ چون اگر رعایت نشود، اختلاف است اما اگر رعایت شود، بدون اختلاف، غسل او صحیح می باشد
و روى حماد، عن حريز، عن زرارة، قال: قلت له: كيف يغتسل الجنب؟ فقال: ان لم يكن أصاب كفه شيء غمسها في الماء، ثم بدأ بفرجه فأنقاه بثلاث غرف ثم صب على رأسه ثلاث أكف، ثم صب على منكبه الأيمن مرتين، و على منكبه الأيسر مرتين، فما جرى عليه الماء فقد أجزأه .
نام کتاب : الخلاف نویسنده : الشيخ الطوسي جلد : 1 صفحه : 132
4. غنیه النزع(ابن زهره)
وأما الغسل من الجنابة فالمفروض على من أراده : الاستبراء بالبول أو الاجتهاد فيه ، ليخرج ما في مجرى المني منه ، ثم الاستبراء من البول ، على ما قدمناه ، وغسل ما على بدنه من نجاسة ، ثم النية ، ومقارنتها ، واستدامة حكمها ، على ما بيناه في الوضوء ، ثم غسل جميع الرأس إلى أصل العنق ، على وجه يصل الماء إلى أصول الشعر ، ثم الجانب الأيمن من أصل العنق إلى تحت القدم كذلك ، ثم الجانب الأيسر كذلك. فإن ظن بقاء شيء من صدره أو ظهره لم يصل الماء إليه ، غسله ، كل ذلك بالإجماع المذكور.
نام کتاب : غنية النزوع إلى علمي الأصول والفروع نویسنده : ابن زهرة جلد : 1 صفحه : 61
5. التذکره(علامه حلی)
الرابع : الترتيب ، يبدأ برأسه ، ثم جانبه الأيمن ، ثم الأيسر …
نام کتاب : تذكرة الفقهاء- ط آل البيت نویسنده : العلامة الحلي جلد : 1 صفحه : 231
6. المقنعه(شیخ مفید)
و إذا عزم الجنب على التطهير بالغسل فليستبرئ بالبول ليخرج ما بقي من المني في مجاريه فإن لم يتيسر له ذلك فليجتهد في الاستبراء بمسح تحت الأنثيين إلى أصل القضيب و عصره إلى رأس الحشفة ليخرج ما لعله باق فيه من نجاسة ثم ليغسل رأس إحليله و مخرج المني منه و إن كان أصاب فخذيه أو شيئا من جسده مني غسله ثم ليتمضمض ثلاثا و يستنشق ثلاثا سنة و فضيلة ثم يأخذ كفا من الماء بيمينه فيفيضه على أم رأسه و يغسله به و يميز الشعر منه حتى يصل الماء إلى أصوله و إن أخذ بكفيه الماء فأفاضه على رأسه كان أسبغ فإن أتى[7] على غسل رأسه و لحيته و عنقه إلى أصل كتفيه و إلا غسله بكف آخر و يدخل إصبعيه السبابتين في أذنيه فيغسل باطنهما بالماء و يلحق ذلك بغسل ظاهرهما ثم يغسل جانبه الأيمن من أصل عنقه إلى تحت قدمه اليمنى بمقدار ثلاث أكف من الماء إلى ما زاد على ذلك ثم يغسل جانبه الأيسر…
7. المهذب(قاضی ابن براج)
باب كيفية الغسل
كيفية الغسل هي : ان يبتدأ المريد له ، بغسل يديه قبل إدخالهما الإناء ثلاث مرات.
فان كان على جسده نجاسة أزالها عنه ، ثم يجتهد في الاستبراء بالبول فان لم يجتهد في ذلك ، ووجد بعد الغسل بللا خارجا من الإحليل كان عليه اعادة الغسل فان وجد ذلك بعد الاجتهاد في الاستبراء بالبول لم يجب عليه اعادة الغسل ، الا ان يتحقق انه منى ثم يغسل فرجه ، فان كان أمرية غسلته عرضا.
وينوي به رفع الحدث لوجوبه عليه على جهة القربة الى الله سبحانه ويتمضمض
ويستنشق ثلاثا ثلاثا. ولا يتوضأ قبل هذا الغسل ، بل يغسل رأسه الى أصل عنقه بمقدار ثلث أكف من الماء ، فان استعان في إفاضة الماء عليه بإناء كان جائزا ، ويخلل عليه أذنيه ، ويميز شعر رأسه ليصل الماء إلى أصوله ، وان كانت أمرية وشعرها مشدود والماء يصل الى أصوله لم يلزمها حله ، والأفضل لها ان تحله ، وان كان الماء لا يصل الى أصوله وجب عليها حله وإيصال الماء إلى أصول الشعر.
ثم يغسل شقه الأيمن ، من أصل العنق الى تحت القدم بمقدار ثلاث أكف من الماء.
ثم الأيسر كذلك. ويميز شعر جسده ويدير يديه على سائر جسده.
…
والترتيب واجب في الغسل ، وان كان خالف الترتيب لم يجزه ذلك.
نام کتاب : المهذب نویسنده : القاضي ابن البراج جلد : 1 صفحه : 45 -46
8. الکافی(ابوصلاح)
وافتتاحها بالنية وهي العزم على الغسل بصفة [٣] لرفع الحدث واستباحة الصلاة لوجوبه على الوجه [ وجه ظ ] القربة ، ثم غسل الرأس في الجنابة إلى أصل العنق ثم الجانب الأيمن من العنق الى تحت القدم ، ثم الجانب الأيسر كذلك ، ويختم بغسل الرجلين… والترتيب فيه واجب ، والموالاة غير واجبة
نام کتاب : الكافي في الفقه نویسنده : الحلبي، أبو الصلاح جلد : 1 صفحه : 133- 134
9. منتهی(علامه حلی)
مسألة: و يجب الترتيب في غسل الجنابة
يبدأ برأسه، ثمَّ بجانبه الأيمن، ثمَّ الأيسر. و هو مذهب علمائنا خاصّة…
نام کتاب : منتهى المطلب في تحقيق المذهب نویسنده : العلامة الحلي جلد : 2 صفحه : 195
10. تحریر(علامه حلی)
الترتيب شرط فيه يبدأ بالرأس و الرقبة ثمّ بالجانب الأيمن ثمّ الأيسر فيعيد ما يحصل معه الترتيب…
نام کتاب : تحرير الأحكام الشرعية على مذهب الإمامية – ط القديمة نویسنده : العلامة الحلي جلد : 1 صفحه : 12
جواهر الکلام(نجفی)
ایشان قائل هستند که در غسل ترتیب شرط است: ثم يبدأ بغسل تمام الجانب الأيمن ثم من بعده الأيسر
صاحب جواهر در ادامه نام علمائی که قائل به اشتراط ترتیب هستند را نام می برد:
1. سید مرتضی در الانتصار
2. شیخ طوسی در الخلاف
3. ابن زهره در الغنیه
4. علامه حلی در التذکر، منتهی، تحریر
5. شیخ مفید در المقنعه
6. قاضی ابن براج در المهذب
7. ابوالصلاح در الکافی
سید مرتضی، شیخ طوسی، ابن زهره، علامه حلی ادعا کردند که اشتراط ترتیب اجماع علماء شیعه است؛ علامه حلی و شهید اول ادعا می کنند که اشتراط ترتیب از احکام مختص به شیعه است.
در ادامه صاحب جواهر می فرمایند:
قلت : ويمكن دعوى تحصيل الإجماع؛ إذ لم أعثر على مخالف ولا من نقل عنه ذلك سوى ما عساه يظهر من الصدوقين ومن المنقول عن ابني الجنيد وأبي عقيل ، وهو ـ مع عدم صراحة كلامهم في الخلاف ـ غير قادح فيه
ادعای تحصیل اجماع وجود دارد؛ مراد از اجماع، اجماع محصل است؛ چون صاحب جواهر مخالف اشتراط ترتیب را پیدا نکرده است مگر صدوقین(پدر و پسر)، ابن جنید و ابن عقیل که کلام آنها صراحت در مخالفت ندارد اما به هر حال، این نقل خلاف، به اجماع تحصیل شده، ضربه ای نمی زند.
دو نکته:
اولا صاحب جواهر بیان یم کند که « لم أعثر على مخالف »؛ ممکن است که صاحب جواهر پیدا نکرده باشد، به همین خاطره کلام را با « ويمكن » شروع می کند؛ یعنی ممکن است که مخالفی باشد که صاحب جواهر پیدا نکرده باشد.
ثانیا صدوقین، ابن جنید، ابن عقیل که مخالف هستند – هر چند صراحت در مخالفت ندارند – ضربه ای به اجماع صاحب جواهر نمی زند؛ چون مبنای ایشان در اجماع، اجماع حدسی است؛ به همین خاطر نقل مخالف به اجماع صاحب جواهر ضربه نمی زند.
ایشان در ادامه می فرمایند:
بعد از قائل شدند به وجوب ترتیب، اگر شک کرد که آیا جایی را شسته است، باید دوباره بشورد؛ اما حکم خلاف ترتیب است، چون اگر بخشی از راست شسته نشده باشد و مکلف امر شود که راست را دوباره بشورد، در این هنگام سمت چپ بعد از راست شسته نمی شود.
ابوصلاح می گوید که غسل را با پا تمام کند، منظور ابوصلاح این است که هر طرف با همان پا ختم شود؛ یعنی طرف راست، با شستن پای راست تمام شود و طرف چپ…
دو کتاب فقهی گفته اند که بعد از غسل، آب کلی روی بدن بریزد مکان نشسته در بدن باقی نماند اما صاحب جواهر بیان می کند که شاید مرادشان، استحباب باشد نه وجوب
صاحب جواهر بیان می کند که: أو يقال : انهم وان أوجبوا الترتيب في الأعضاء الثلاثة لكنهم لم يحصروا البدن فيها ، فجوزوا غسل شيء من الصدر والظهر مما لا يدخل في مسمى أحدهما بعد الفراغ.
در اعضاء ثلاثه، ترتیب را شرط می دانند؛ اما بدن را حصر در این سه نکردند؛ سوال که ذهن را درگیر می کند، انسان فقط سر، سمت راست و چپ را دارد؛ مگر جایی دیگر می ماند.
جایز می دانند که از صدر و ظهر بعد غسل، آب کلی ریخته شود تا جایی که شسته نشده، شسته بشود.
صاحب جواهر دلیل دیگری(علاوه بر اجماع ) بر اشتراط ترتیب می آوردند:
ويدل عليه ـ مضافا الى ذلك والى استصحاب بقاء الحدث وان الشغل اليقيني محتاج إلى البراءة اليقينية ـ ما دل على وجوب الترتيب في غسل الميت من الأخبار
دلیل دیگری که صاحب جواهر بر اشتراط ترتیب می آورد:
– استصحاب بقاء حدث بدون ترتیب است؛ یعنی یقینا انسان می داند که غسل به گردنش آمده است – اشتغال یقینی – لذا برائت یقینی می خواهد، برائت یقینی با ترتیب حاصل می شود در غیر این صورت استصحاب بقاء غسل می شود.
– از بعض اخبار استفاده می شود که ترتیب در غسل میت است؛ اجماع که ضمیمه به بعض روایات می شود، دلالت می کند که غسل میت مانند غسل جنابت است؛ شاهد بر این، از امام سئوال شد که چرا میت را غسل می دهند، حضرت فرمود: چون نطفه ی خلقت از میت خارج می شود، باید او را غسل بدهند – یعنی غسل میت، همان غسل جنابت است –
همانطور که وضو یک کیفیت خاص دارد و اگر مثلا وضویی کیفیت مخالفی داشت باید بیان می شد، غسل هم همینگونه است؛ یعنی اگر غسل جنابت و غسل های دیگر – اعم از واجب و مستحب – کیفیتی مخالف با غسل میت داشت، حتما باید حضرات بیان می کردند؛ وقتی کیفیت مخالفی با غسل میت بیان نشده است، یعنی تمام غسل ها یک کیفیتی دارند
صاحب جواهر ادعا می کند که برخی قائل هستند که ترتیبی بین سمت راست و چپ نیست.
روایتی به همین مطلب اشاره دارد: وقد يشعر به أيضا حسنة زرارة [١] قال : « قلت له كيف يغتسل الجنب؟ قال : ان لم يكن أصاب كفه شيء غمسها في الماء ، ثم بدأ بفرجه فأنقاه ، ثم صب على رأسه ثلاث أكف ، ثم صب على منكبه الأيمن مرتين ، وعلى منكبه الأيسر مرتين ، فما جرى عليه الماء فقد أجزأه »
از حضرت سئوال شد که جنب چگونه غسل کند؟ حضرت فرمود: اگر چیزی از نجاست به دست اصابه نکرد، با دست آب برداشته و ابتداء فرج را تمیز کند – چون نجس شده است –
بعد سه کف آب بر راس بریزد
بعد 2 کف روی دوش راست
بعد دو کف روی دوش چپ بریزد؛ آب که جاری شد، کافی است
صاحب جواهر می فرماید: ولعل إضمارها غير قادح كما عرفت غير مرة ، على انه رواها في المعتبر عنه عن أبي عبد الله عليه‌السلام
وجه دلالتها على المطلوب انه يستفاد منها كون الجسد في الغسل ثلاثة أجزاء ، الرأس والمنكب الأيمن والمنكب الأيسر
اینکه روایت مضمر است – یعنی بیان شده که قلت له، حال زراره از چه کسی پرسیده است معلوم نیست – ضرری نمی زند؛ چون زراره از امام صادق نقل می کند نه از ابوحنیفه.
از جهت دلالت، جسد در شستن دلالت بر سه جزء می کند: راس، سمت راست، سمت چپ
حقیر این دلالت را قبول ندارم
قائل به عدم ترتیب، می گوید که دو جزء است: راس و بدن
أو يقال : ان المنساق الى الذهن من هذه العبارة مع قطع النظر عن قاعدة الواو الترتيب كما لا يخفى ، هذا كله ان لم نقل ان الواو للترتيب ، وإلا فلا إشكال كما هو المنقول عن جماعة من اللغويين ، ولئن سلمنا كونها حقيقة في مطلق الجمع فما سمعت من الإجماعات وغيرها قرينة على إرادة الترتيب منها هنا ولو مجازا ، بل يمكن الاستدلال عليه ببعض الروايات العاميةكان النبي صلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم إذا اغتسل بدأ بالشق الأيمن ثم الأيسر » ان قلنا بحجية مثل ذلك بعد الانجبار بالشهرة بين الأصحاب.
آنچیزی ذهن به سمتش می رود، واو ترتیب می رساند؛ در نحو ثابت شد که واو دلالت بر ترتیب ندارد؛ اما طبق نظر برخی، واو دلالت بر ترتیب دارد مگر اینکه قرینه باشد که دلالت ترتیب نداشته .
در صحیح بخاری سنت پیامبر: « كان النبي صلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم إذا اغتسل بدأ بالشق الأيمن ثم الأيسر »
کان دلالت بر سیره می کند؛ یعنی نبی با سمت راست شروع می کرد، بعد سمت چپ را می شست؛ اگر گفته شود که صحیح بخاری درست گفته و سنت پیامبر است و شهرت بین اصحاب امامیه را ضمیمه آن کرد، روایت مقبول واقع می شوند – یعنی ضعف آن جبران می شود.
اشکال: این چه جبرانی است نقل شیعه و اهل سنت
متاخر متاخرین یعنی هم زمان با صاحب الجواهر گفته اند که ترتیب شرط نیست و بعض قدما همین نظر شاذ را پذیرفته اند؛ اگر چه ظهور برخی روایات– که در آن صحیح و غیر صحیح – دلالت بر عدم اشتراط ترتیب می کند
سوال: روایات صحیح موجود است بر عدم اشتراط ترتیب، چگونه علماء ترتیب را شرط کردند؟
اولا اصحاب از این روایات صحیح اعراض کردند
ثانیا ترتیب بین راس و جانبین در روایات صحیح بیان نشده است.
توضیح: دو فتوا بود؛ سر و بدن یا راس، راست و چپ؛ صاحب جواهر بیان می کند روایاتی که ترتیب راست و چپ را ندارد، بین سر و بدن هم مراعات نکرده است؛ این نشان دهنده این است که در حضرت در مقام بیان نبودند.
خصم که قائل است سر و بدن ترتیب است اما بین راست و چپ ترتیب نیست؛ چون در روایت گفته بود شرط نیست
ثالثا روایات موافقت با اهل سنت – سر و بدن – نمی توان اعتماد کرد، حداقل شک ایجاد می شود؛ بعد از اینکه ادله در مقابل هم هستند – برخی ترتیب و برخی ترتیب را نمی گویند –
ترتیب برای تحصیل یقین بیان شده است.
علماء اهل سنت
1. المبسوط(سرخسی)
[بَابُ الْوُضُوءِ وَالْغُسْلِ]
قَالَ (يَبْدَأُ فِي غَسْلِ الْجَنَابَةِ بِيَدَيْهِ فَيَغْسِلُهُمَا ثُمَّ يَغْسِلُ فَرْجَهُ وَيَتَوَضَّأُ وُضُوءَهُ لِلصَّلَاةِ غَيْرَ رِجْلَيْهِ ثُمَّ يُفِيضُ الْمَاءَ عَلَى رَأْسِهِ وَسَائِرِ جَسَدِهِ ثُمَّ يَتَنَحَّى فَيَغْسِلُ قَدَمَيْهِ)، هَكَذَا رَوَتْ عَائِشَةُ – رَضِيَ اللَّهُ تَعَالَى عَنْهَا – وَأَنَسٌ وَمَيْمُونَةُ – رَضِيَ اللَّهُ تَعَالَى عَنْهُمَا – اغْتِسَالَ رَسُولِ اللَّهِ – صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ – وَأَكْمَلُهَا حَدِيثُ مَيْمُونَةَ – رَضِيَ اللَّهُ تَعَالَى عَنْهَا – قَالَتْ «وَضَعْتُ غُسْلًا لِرَسُولِ اللَّهِ – صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ – لِيَغْتَسِلَ بِهِ مِنْ الْجَنَابَةِ فَأَخَذَ الْإِنَاءَ بِشِمَالِهِ وَأَكْفَأَهُ عَلَى يَمِينِهِ فَغَسَلَ يَدَيْهِ ثَلَاثًا ثُمَّ أَنْقَى فَرْجَهُ بِالْمَاءِ ثُمَّ مَالَ بِيَدَيْهِ عَلَى الْحَائِطِ فَدَلَّكَهُمَا بِالتُّرَابِ ثُمَّ تَوَضَّأَ لِلصَّلَاةِ غَيْرَ غَسْلِ الْقَدَمَيْنِ ثُمَّ أَفَاضَ الْمَاءَ عَلَى رَأْسِهِ وَسَائِرِ جَسَدِهِ ثَلَاثًا ثُمَّ تَنَحَّى فَغَسَلَ قَدَمَيْهِ»
نام کتاب : المبسوط نویسنده : السرخسي جلد : 1 صفحه : 44
2. المغنی(ابن قدامه)
[بَابُ الْغُسْلِ مِنْ الْجَنَابَةِ] [مَسْأَلَةٌ كَيْفِيَّةُ غُسْلِ الْجَنَابَةِ]
ِ (306) مَسْأَلَةٌ: قَالَ أَبُو الْقَاسِمِ (وَإِذَا أَجْنَبَ غَسَلَ مَا بِهِ مِنْ أَذًى، وَتَوَضَّأَ وُضُوءَهُ لِلصَّلَاةِ، ثُمَّ أَفْرَغَ عَلَى رَأْسِهِ ثَلَاثًا، يَرْوِي أُصُولَ الشَّعْرِ، ثُمَّ يُفِيضُ الْمَاءَ عَلَى سَائِرِ جَسَدِهِ)
قَالَ بَعْضُ أَصْحَابِنَا: الْكَامِلُ يَأْتِي فِيهِ بِعَشَرَةِ أَشْيَاءَ النِّيَّةِ، وَالتَّسْمِيَةِ، وَغَسْلِ يَدَيْهِ ثَلَاثًا، وَغَسْلِ مَا بِهِ مِنْ أَذًى، وَالْوُضُوءِ، وَيُحْثِي عَلَى رَأْسِهِ ثَلَاثًا يَرْوِي بِهَا أُصُولَ الشَّعْرِ، وَيُفِيضُ الْمَاءَ عَلَى سَائِرِ جَسَدِهِ، وَيَبْدَأُ بِشِقِّهِ الْأَيْمَنِ، وَيَدْلُكُ بَدَنَهُ بِيَدِهِ، وَيَنْتَقِلُ مِنْ مَوْضِعِ غُسْلِهِ فَيَغْسِلُ قَدَمَيْهِ.
قَالَتْ: «كَانَ رَسُولُ اللَّهِ – صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ – إذَا اغْتَسَلَ مِنْ الْجَنَابَةِ غَسَلَ يَدَيْهِ ثَلَاثًا، وَتَوَضَّأَ وُضُوءَهُ لِلصَّلَاةِ، ثُمَّ يُخَلِّلُ شَعْرَهُ بِيَدِهِ، حَتَّى إذَا ظَنَّ أَنَّهُ قَدْ أَرْوَى بَشَرَتَهُ أَفَاضَ عَلَيْهِ الْمَاءَ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ، ثُمَّ غَسَلَ سَائِرَ جَسَدِهِ» . مُتَّفَقٌ عَلَيْهِ.
قَالَتْ مَيْمُونَةُ: «وَضَعَ رَسُولُ اللَّهِ – صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ – وَضُوءَ الْجَنَابَةِ، فَأَفْرَغَ عَلَى يَدَيْهِ، فَغَسَلَهُمَا مَرَّتَيْنِ أَوْ ثَلَاثًا، ثُمَّ أَفْرَغَ بِيَمِينِهِ عَلَى شِمَالِهِ، فَغَسَلَ مَذَاكِيرَهُ، ثُمَّ ضَرَبَ بِيَدِهِ الْأَرْضَ أَوْ الْحَائِطَ، مَرَّتَيْنِ أَوْ ثَلَاثًا، ثُمَّ تَمَضْمَضَ، وَاسْتَنْشَقَ، وَغَسَلَ وَجْهَهُ وَذِرَاعَيْهِ، ثُمَّ أَفَاضَ الْمَاءَ عَلَى رَأْسِهِ، ثُمَّ غَسَلَ جَسَدَهُ ثُمَّ تَنَحَّى عَنْ مَقَامِهِ ذَلِكَ فَغَسَلَ رِجْلَيْهِ، فَأَتَيْته بِالْمِنْدِيلِ، فَلَمْ يُرِدْهَا، وَجَعَلَ يَنْفُضُ الْمَاءَ بِيَدَيْهِ» . مُتَّفَقٌ عَلَيْهِ…. وَأَمَّا الْبِدَايَةُ بِشِقِّهِ الْأَيْمَنِ فَلِأَنَّ النَّبِيَّ – صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ – كَانَ يُحِبُّ التَّيَمُّنَ فِي طُهُورِهِ، وَفِي حَدِيثٍ عَنْ عَائِشَةَ «كَانَ رَسُولُ اللَّهِ – صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ – إذَا اغْتَسَلَ مِنْ الْجَنَابَةِ دَعَا بِشَيْءٍ نَحْوِ الْحِلَابِ، فَأَخَذَ بِكَفَّيْهِ، ثُمَّ بَدَأَ بِشِقِّ رَأْسِهِ الْأَيْمَنِ، ثُمَّ الْأَيْسَرِ، ثُمَّ أَخَذَ بِكَفَّيْهِ فَقَالَ بِهِمَا عَلَى رَأْسِهِ» مُتَّفَقٌ عَلَيْهِ.
اینکه پیامبر با سمت راست شروع می کرد، به این خاطره است که ایشان ابتداء سمت راست طاهر بشود را دوست داشتند؛ همان طور که حدیث عائشه دلالت بر آن دارد.
نتیجه اقوال علماء
تمام علماء شیعه بر این اتفاق دارند که ترتیب بین راست و چپ است؛ یعنی در غسل سه جزء باید شسته شود: راس، سمت راست و سمت چپ
اما علماء اهل سنت و روایاتشان، متفق است بر این که غسل دو جزء بیشتر ندارد: سر و بدن، یعنی قائل به ترتیب بین سمت راست و چپ نیستند.
فصل سوم(روایات)
در این بخش باید روایات را ذکر و آنها را از جهت سند و دلالت بررسی کرد، در انتهاء باید از روایات یک نتیجه گرفت که آیا با اقوال علماء موافق است یا مخالف:
٢٦ ـ باب كيفيّة غسل الجنابة ترتيباً وارتماساً ، وجملة من أحكامه
[ ٢٠١٣ ] ١ ـ محمّد بن يعقوب(کافی) : عن محمّد بن يحيى ، عن محمّد بن الحسين ، وعن محمّد بن إسماعيل ، عن الفضل بن شاذان جميعاً ، عن صفوان بن يحيى ، عن العلاء بن رزين ، عن محمّد بن مسلم ، عن أحدهما ( عليهما السلام ) قال : سألته عن غسل الجنابة ؟ فقال : تبدأ بكفيك فتغسلهما ، ثمّ تغسل فرجك ، ثمّ تصبّ على رأسك ثلاثاً ، ثمّ تصب على سائر جسدك مرّتين ، فما جرى عليه الماء فقد طهر.
ورواه الشيخ بإسناده عن الحسين بن سعيد عن صفوان وفضالة ، عن العلاء ، مثله.
• بررسی سند:
محمد بن یعقوب: امامی – ثقه – جلیل
محمد بن یحیی: امامی – ثقه – جلیل
محمد بن حسین: امامی – ثقه – جلیل
صفوان بن یحیی: امامی – ثقه – جلیل – اصحاب اجماع
علاء بن رزین: امامی – ثقه
محمد بن مسلم:
رجالالنجاشي /ص324 : وجه أصحابنا بالكوفة فقيه ورع صحب أبا جعفر و أبا عبد الله عليهما السلام و روى عنهما و كان من أوثق الناس
نتیجه سند: صحیح
• دلالت روایت:
سه بار آب روی سر بریزد و دو بار آب روی جسد بریزد، هر کجا آب جاری شد آنجا پاک است.
نکته:
– ترتیب بیان نشده است.
[ ٢٠١٤ ] ٢ ـ وعن علي بن إبراهيم ، عن أبيه ، عن حماد بن عيسى ، عن حريز ، عن زرارة قال : قلت : كيف يغتسل الجنب ؟ فقال : إن لم يكن أصاب كفّه شيء غمسها في الماء ، ثمّ بدأ بفرجه فأنقاه بثلاث غرف ، ثمّ صبّ على رأسه ثلاث أكفّ ، ثمّ صبّ على منكبه الأيمن مرّتين ، وعلى منكبه الأيسر مرّتين ، فما جرى عليه الماء فقد أجزأه.
• بررسی سند:
محمد بن یعقوب: امامی – ثقه – جلیل
علی بن ابراهیم: ” ” “
ابراهیم: بنابر تحقیقی که شد، فقط درباره او گفته اند که اولین کسی که احادیث کوفه را در قم انتشار داد، ایشان بود.
حماد بن عیسی: امامی – ثقه – جلیل – اصحاب اجماع
حریز:
فهرستالطوسي /ص162 : ثقة
نتیجه سند: صحیح – اگر قبول شود که ابراهیم توثیق نشده است، شاید روایت حسن، معتبر یا ضعیف شود.
• دلالت روایت:
سه غرفه آب روی سر بریزد، دو غرفه آب روی شانه راست و بعد روی شانه چپ؛ هر کجا آب جاری شد، کافیست.
نکته:
– ترتیب بیان شده است اما دلالت ندارد؛ چون بیان می کند که آب بریزد نه اینکه بشورد؛ اگر می گفت شستن، دلالت بر ترتیب داشت.
[ ٢٠١٥ ] ٣ ـ ورواه الشيخ بإسناده ، عن محمّد بن يعقوب ، إلاّ أنّه أسقط قوله : بثلاث غرف.
• بررسی سند:
شیخ طوسی: امامی – ثقه – جلیل
محمد بن یعقوب: امامی – ثقه – جلیل
علی بن ابراهیم: ” ” “
ابراهیم: توثیق نشده است
حماد بن عیسی: امامی – ثقه – جلیل
حریز: امامی – ثقه
نتیجه سند: صحیح – اگر قبول شود که ابراهیم توثیق نشده است، حدیث حداقل معتبر می شود.
[ ٢٠١٦ ] ٤ ـ وعن محمّد بن إسماعيل ، عن الفضل بن شاذان ، عن حمّاد بن عيسى ، عن ربعي بن عبدالله ، عن أبي عبدالله ( عليه السلام ) قال : يفيض الجنب على رأسه الماء ثلاثاً ، لا يجزيه أقلّ من ذلك.
• بررسی سند:
محمد بن یعقوب: امامی – ثقه – جلیل
محمد بن اسماعیل: هیچ توثیقی نشده است
فضل بن شاذان:
رجالالنجاشي /ص307 : كان أبوه من أصحاب يونس و روى عن أبي جعفر الثاني و قيل عن الرضا أيضا عليهما السلام و كان ثقة أحد أصحابنا الفقهاء و المتكلمين و له جلالة في هذه الطائفة و هو في قدره أشهر من أن نصفه
فهرستالطوسي /ص363 : متكلم فقيه جليل القدر
حماد بن عیسی:
رجالالنجاشي /ص143 : كان ثقة في حديثه صدوقا
فهرستالطوسي /ص157 : ثقة
رجالالطوسي /ص334 : ثقة
ربعی بن عبدالله:
رجالالنجاشي /ص167 : ثقة
نتیجه سند: صحیح – چون محمد بن اسماعیل توثیق نشده است، حکم به صحیح بودن سخت است –
• دلالت روایت:
سه بار روی سرش آب بریزد؛ کمتر از این جایز نیست
نکته:
– دلالت بر ترتیب ندارد
– روایت تقیه است؛
[ ٢٠١٧ ] ٥ ـ محمّد بن الحسن بإسناده عن الحسين بن سعيد ، عن ابن أبي عمير ، عن عمر بن أُذينة ، عن زرارة قال : سألت أبا عبدالله ( عليه السلام ) عن غسل الجنابة ؟ فقال : تبدأ فتغسل كفّيك ، ثمّ تفرغ بيمينك على شمالك فتغسل فرجك ومرافقك [١] ، ثمّ تمضمض واستنشق ، ثمّ تغسل جسدك من لدن قرنك إلى قدميك ، ليس قبله ولا بعده وضوء ، وكل شيء أمسسته الماء فقد أنقيته ، …
• بررسی سند:
شیخ طوسی: امامی – ثقه – جلیل
حسین بن سعید:
فهرستالطوسي /ص150 : ثقة
رجالالطوسي /ص355 : المصنفات الأهوازي ثقة
نکته: حسین کتابی دارد که روایات منفرد برای اوست
ابن ابی عمیر:
رجالالطوسي /ص365 : ثقة
رجالالنجاشي /ص327 : جليل القدر عظيم المنزلة فينا و عند المخالفين الجاحظ يحكي عنه في كتبه و قد ذكره في المفاخرة بين العدنانية و القحطانية و قال في البيان و التبيين حدثني إبراهيم بن داحة عن ابن أبي عمير و كان وجها من وجوه الرافضة
فهرستالطوسي /ص405 : كان من أوثق الناس عند الخاصة و العامة و أنسكهم نسكا و أورعهم و أعبدهم و قد ذكره الجاحظ في كتابه في فخر قحطان على عدنان بهذه الصفة التي وصفناه و ذكر أنه كان أوحد واحد أهل زمانه في الأشياء كلها
عمر بن اذینه:
رجالالنجاشي /ص284 : شيخ أصحابنا البصريين و وجههم
فهرستالطوسي /ص325 : ثقة
نتیجه سند: صحیح
• دلالت روایت:
جسد را از بالا تا پایین بشورد، آب را به هر جا رسید، تو آن را پاک کردی – شستنی غیر از این نیست –
نکات:
– دلالت بر ترتیب ندارد
– روایتی که «ما جری علیه الماء» داشت، روایات دیگر آن با عبارت «کل شیء امسسته الماء فقد انقیته» تفسیر می کند.
[ ٢٠١٨ ] ٦ ـ وعنه ، عن أحمد بن محمّد ـ يعني ابن أبي نصر ـ قال : سألت أبا الحسن الرضا ( عليه السلام ) عن غسل الجنابة ؟ فقال : تغسل يدك اليمنى من المرفقين إلى أصابعك ، وتبول إن قدرت على البول ، ثمّ تدخل يدك في الإِناء ، ثمّ اغسل ما أصابك منه ، ثمّ أفض على رأسك وجسدك ، ولا وضوء فيه.
• بررسی سند:
شیخ طوسی: امامی – ثقه – جلیل
حسین بن سعید: امامی – ثقه – جلیل
احمد بن محمد:
رجالالنجاشي /ص75 : لقي الرضا و أبا جعفر عليهما السلام و كان عظيم المنزلة عندهما
رجالالطوسي /ص351 : ثقة
فهرستالطوسي /ص51 : ثقة لقي الرضا عليه السلام و كان عظيم المنزلة عنده
نتیجه سند: صحیح
دلالت روایت: سر و جسد را بشورد – شستن دیگری نیست –
عدم ترتیب بین راست و چپ
[ ٢٠١٩ ] ٧ ـ وعنه ، عن فضالة ، عن حمّاد بن عثمان ، عن حكم بن حكيم قال : سألت أبا عبدالله ( عليه السلام ) عن غسل الجنابة ؟ فقال : أفض على كفّك اليمنى من الماء فاغسلها ، ثمّ اغسل ما أصاب جسدك من أذى ، ثمّ أغسل فرجك ، وأفض على رأسك وجسدك فاغتسل ، الحديث.
• بررسی سند:
شیخ طوسی: امامی – ثقه – جلیل
حسین بن سعید: امامی – ثقه – جلیل
فضاله بن ایوب:
رجالالطوسي /ص342 : ثقة
رجالالنجاشي /ص311 : كان ثقة في حديثه مستقيما في دينه
حماد بن عثمان:
رجالالنجاشي /ص143 : و أخوه عبد الله ثقتان
فهرستالطوسي /ص156 : ثقة جليل القدر
حکم بن حکیم:
رجالالنجاشي /ص137 : ثقة
نتیجه: صحیح
• دلالت روایت:
سر و بدن را بشورد؛ دلالت بر ترتیب ندارد
[ ٢٠٢٠ ] ٨ ـ وعنه ، عن أخيه الحسن ، عن زرعة ، عن سماعة ، عن أبي عبدالله ( عليه السلام ) قال : إذا أصاب الرجل جنابة فأراد الغسل فليفرغ على كفّيه وليغسلهما دون المرفق ، ثمّ يدخل يده في إنائه ، ثمّ يغسل فرجه ، ثمّ ليصبّ على رأسه ثلاث مرات ملء كفّيه ، ثمّ يضرب بكفّ من ماء على صدره ، وكفّ بين كتفيه ، ثمّ يفيض الماء على جسده كلّه ، فما انتضح من مائه في إنائه بعدما صنع ما وصفت فلا بأس.
• بررسی سند:
شیخ طوسی: امامی – ثقه – جلیل
حسین بن سعید: ” ” “
حسن بن سعید:
رجالالنجاشي /ص59 : كتب ابني سعيد كتب حسنة معمول عليها
فهرستالطوسي /ص136 : ثقة
زرعه بن محمد خضرمی:
فهرستالطوسي /ص210 : واقفي المذهب
رجالالطوسي /ص337 : واقفي
رجالالنجاشي /ص176 : ثقة روى عن أبي عبد الله و أبي الحسن عليهما السلام و كان صحب سماعة و أكثر عنه و وقف
سماعه بن مهران: امامی – ثقه – جلیل
نتیجه سند: موثق
• دلالت روایت:
سه غرفه آب زیاد به سر بریزد – همان مقدار پر آب و زیاد به صدرش آب بریزد – همان مقدار آب بین کتف بریزد، در نهایت یک آب کلی روی بدنش بریزد؛ هر کجا آب ریخته شد، پاک می شود.
نکات:
– دلالت بر ترتیب ندارد و ابا از تخصیص دارد که این کار را نکن که ترتیب را رعایت کنی
[ ٢٠٢١ ] ٩ ـ وعنه ، عن حمّاد ، عن شعيب ، عن أبي بصير قال : سألت أبا عبدالله ( عليه السلام ) عن غسل الجنابة ؟ فقال : تصبّ على يديك الماء فتغسل كفّيك ، ثمّ تدخل يدك فتغسل فرجك ، ثمّ تتمضمض وتستنشق ، وتصبّ الماء على رأسك ثلاث مرّات ، وتغسل وجهك وتفيض على جسدك الماء.
• بررسی سند:
شیخ طوسی: امامی – ثقه – جلیل
حسین بن سعید: ” ” “
حماد بن عیسی: ” ” ” – اصحاب اجماع
شعیب بن یعقوب:
رجالالنجاشي /ص195 : ثقة عين
أبی بصیر: امامی – ثقه – جلیل
نتیجه سند: صحیح
• دلالت روایت:
سه بار آب به سر بریزد – صورت را بشورد و در انتهاء آب روی جسد را بریزد
[ ٢٠٢٢ ] ١٠ ـ وبإسناده عن محمّد بن علي بن محبوب ، عن أحمد بن محمّد ، عن موسى بن القاسم ، عن علي بن جعفر ، عن أخيه موسى ( عليه السلام ) ، أنّه سأله عن الرجل يجنب ، هل يجزيه من غسل الجنابة أن يقوم في المطر حتّى يغسل رأسه وجسده ، وهو يقدر على ما سوى ذلك ؟ فقال : إن كان يغسله اغتساله بالماء أجزأه ذلك.
• بررسی سند:
شیخ طوسی: امامی – ثقه – جلیل
محمد بن علی بن محبوب:
رجالالنجاشي /ص349 : شيخ القميين في زمانه ثقة عين فقيه صحيح المذهب
احمد بن محمد بن عیسی اشعری:
رجالالنجاشي /ص83 : أبو جعفر رحمه الله شيخ القميين و وجههم و فقيههم غير مدافع و كان أيضا الرئيس الذي يلقي السلطان بها
فهرستالطوسي /ص61 : أبو جعفر هذا شيخ قم و وجهها و فقيهها غير مدافع و كان أيضا الرئيس الذي يلقى السلطان به
موسی بن قاسم بجلی:
رجالالنجاشي /ص405 : ثقة ثقة جليل واضح الحديث حسن الطريقة
رجالالطوسي /ص365 : ثقة
نتیجه: صحیح
• دلالت روایت:
زیر باران قائم شود کافیست؟ تا اینکه سر و جسد پاک شود البته می تواند جور دیگر غسل کند ؟ یعنی آب برایش مهیاء است؟
اگر مانند همانی است که با آب غسل می کند کافیست.
ورواه الصدوق بإسناده عن علي بن جعفر.
ورواه الحميري في ( قرب الإِسناد ) عن عبدالله بن الحسن ، عن جدّه علي بن جعفر ، مثله
نکته:
دلالت بر ترتیب ندارد.
[ ٢٠٢٣ ] ١١ ـ ورواه علي بن جعفر في كتابه ، مثله ، وزاد : إلاّ أنّه ينبغى له أن يتمضمض ويستنشق ، ويمرّ يده على ما نالت من جسده ، قال : وسألته عن الرجل تصيبه الجنابة ولا يقدر على الماء فيصيبه المطر ، أيجزيه ذلك أو عليه التيمّم ؟ فقال : إنْ غسله أجزأه ، وإلاّ تيمّم.
نکته:
– عدم ترتیب
[ ٢٠٢٦ ] ١٤ ـ وعن عدّة من أصحابنا ، عن أحمد بن محمّد بن عيسى ، وعن أبي داود جميعاً ، عن الحسين بن سعيد ، عن محمّد بن أبي حمزة ، عن رجل ، عن أبي عبدالله ( عليه السلام ) ، في رجل أصابته جنابة فقام في المطر حتّى سال على جسده ، أيجزيه ذلك من الغسل ؟ قال : نعم.
همان بحث زیر باران است
[ ٢٠٢٨ ] ١٦ ـ عبدالله بن جعفر الحميري في ( قرب الإِسناد ) : عن أحمد بن محمّد بن عيسى ، عن أحمد بن محمّد بن أبي نصر ، عن الرضا ( عليه السلام ) ، أنّه قال في غسل الجنابة : تغسل يدك اليمنى من المرفق إلى أصابعك ، ثمّ تدخلها في الاناء ، ثمّ اغسل ما أصاب منك ، ثمّ أفض على رأسك وسائر جسدك.
• بررسی سند:
عبد الله بن جعفر حمیری: امامی – ثقه – جلیل
احمد بن محمد اشعری: امامی – ثقه – جلیل
احمد بن محمد بن ابی نصر:
فهرستالطوسي /ص51 : ثقة لقي الرضا عليه السلام و كان عظيم المنزلة عنده
رجالالطوسي /ص332 : ثقة جليل القدر
رجالالنجاشي /ص75 : لقي الرضا و أبا جعفر عليهما السلام و كان عظيم المنزلة عندهما
رجالالطوسي /ص351 : ثقة
نتیجه سند: صحیح
• دلالت روایت:
راس و بدن را بشورد
نکته:
دلالت بر ترتیب ندارد
أقول : وتقدّم ما يدلّ على ذلك (الحديث ١ ، ٢ ، ٥ ـ ٨ من الباب ٢٤) ، ويأتي ما يدلّ عليه [٣].
[ ١٩٩٩ ] ١ ـ محمّد بن الحسن بإسناده عن الحسين بن سعيد ، عن ابن أبي عمير ، عن ابن أذينة ، عن زرارة قال : سألت أبا عبدالله ( عليه السلام ) عن غسل الجنابة ؟ فقال : تبدأ فتغسل كفّيك ، ثمّ تفرغ بيمينك على شمالك فتغسل فرجك ، ثمّ تمضمض واستنشق ، ثمّ تغسل جسدك ، الحديث.
• بررسی سند:
شیخ طوسی: امامی – ثقه – جلیل
حسین بن سعید: امامی – ثقه – جلیل
ابن ابی عمیر: امامی – ثقه – جلیل
اذینه:امامی – ثقه – جلیل
نتیجه سند: صحیح
• دلالت روایت:
ترتیب بین راست و چپ ندارد
[ ٢٠٠٠ ] ٢ ـ وعنه ، عن حمّاد ، عن شعيب ، عن أبي بصير قال : سألت أبا عبدالله ( عليه السلام ) عن غسل الجنابة ؟ فقال : تصبّ على يديك الماء فتغسل كفّيك ، ثمّ تدخل يدك فتغسل فرجك ، ثمّ تتمضمض وتستنشق ، وتصبّ الماء على رأسك ثلاث مرّات ، وتغسل وجهك ، وتفيض على جسدك الماء.
• بررسی سند:
شیخ طوسی: امامی – ثقه – جلیل
حسین بن سعید: امامی – ثقه – جلیل
حماد عیسی: امامی – ثقه – جلیل
شیب بن یعقوب: امامی – ثقه – جلیل
ابی بصیر: امامی – ثقه – جلیل
نکته: هر دو حدیث تکراری و دلالت بر عدم ترتیب.
[ ٢٠٠٣ ] ٥ ـ وبإسناده عن أحمد بن محمّد ، عن محمّد بن الحسين ، عن موسى بن سعدان ، عن عبدالله بن سنان قال : قال أبو عبدالله ( عليه السلام ) : لا يجنب الأنف والفم لأنهما سائلان.
بررسی سند:
شیخ طوسی: امامی – ثقه – جلیل
احمد بن محمد: امامی – ثقه – جلیل
محمد بن حسین: امامی – ثقه – جلیل
موسی بن سعدان حناط:
رجالالنجاشي /ص404 : ضعيف في الحديث
ابنالغضائري /ج 1 /ص90 : ضعيف في مذهبه غلو
عبد الله بن سنان:
مشترک بین،
1. عبداللهبنالقاسمبنالحارثالحضرميالبطل:
رجالالطوسي /ص341 : واقفي
رجالالنجاشي /ص226 : كذاب غال يروي عن الغلاة لا خير فيه و لا يعتد بروايته
2. عبداللهبنسنانمولىبنيهاشم:
فهرستالطوسي /ص291 : ثقة
رجالالنجاشي /ص214 : ثقة من أصحابنا جليل لا يطعن عليه في شيء
نتیجه سند: ضعیف است.
• دلالت روایت:
دماغ و دهان چون داخلش آب دارد، جنب نمی شوند – طهارت و جنابت: جنابت جایی که آب نرسید یا ندارد، طهارت جایی که آب دارد یا آب رسیده است به آن – داخل بینی جنب نیست چون آب دارد
[ ٢٠٠٤ ] ٦ ـ وعنه ، عن أبي يحيى الواسطي ، عن بعض أصحابه قال : قلت لأبي عبدالله ( عليه السلام ) الجنب يتمضمض ويستنشق ؟ قال : لا ، إنّما يجنب الظاهر.
ظاهر جنب می شود؛ یعنی مستحب است، واجب نیست.
[ ٢٠٠٥ ] ٧ ـ محمّد بن علي بن الحسين في ( العلل ) عن أبيه ، عن سعد بن عبدالله ، عن أحمد بن محمّد ، عن أبي يحيى الواسطي ، عمّن حدّثه قال : قلت لأبي عبدالله ( عليه السلام ) : الجنب يتمضمض ؟ فقال : لا ، إنّما يجنب الظاهر ، ولا يجنب الباطن ، والفم من الباطن.
[ ٢٠٠٦ ] ٨ ـ قال : وروى في حديث آخر أنّ الصادق ( عليه السلام ) قال في غسل الجنابة : إن شئت أن تتمضمض وتستنشق فافعل ، وليس بواجب ، لأنّ الغسل على ما ظهر لا على ما بطن.
روایات ذکر شده دلالت بر ترتیب نداشت
[ ٢٠٤٨ ] محمّد بن الحسن ، عن المفيد ، عن أحمد بن محمّد ، عن أبيه ، عن سعد بن عبدالله ، عن أحمد بن محمّد ، عن الحسن بن علي بن فضّال ، وعن الحسين بن سعيد ، عن صفوان بن يحيى ومحمّد بن خالد الأشعري ، عن الحسن بن علي بن فضّال ، عن عبدالله بن بكير ، عن زرارة قال : سألت أبا جعفر ( عليه السلام ) عن غسل الجنابة ؟ قال : أفض على رأسك ثلاث أكفّ ، وعن يمينك ، وعن يسارك ، إنّما يكفيك مثل الدهن.
نکات:
– ترتیب را می رساند اما در کتاب الرحمه سعد بن عبد الله اشعری است؛ فقط شیخ طوسی نقل می کند؛ منفردات سعد است؛ مورد فتوا واقع در قم واقع نشد.
– حسین بن سعید – کتاب حسین منفردات دارد، در قم فتوا نمی دادند، روایات ایشان باعث تعارض در فقه می شود.
– آخر روایت مشکل دارد: حضرت بیان می کند همان مقداری که روغن برای بدن کافیست، آب نیز برای غسل کافی است؛ روغن نصف لیوان کافی است اما نمی توان با نصف لیوان آب، غسل کرد؛ لذا روایت کافی نیست
[ ٢٠٦٥ ] ١ ـ محمّد بن الحسن بإسناده عن الحسين بن سعيد ، عن يعقوب بن يقطين ، عن أبي الحسن ( عليه السلام ) ، قال : سألته عن غسل الجنابة فيه وضوء أم لا ، فيما نزل به جبرئيل ( عليه السلام ) ؟ قال : الجنب يغتسل ، يبدأ فيغسل يديه إلى المرفقين قبل أن يغمسهما في الماء ، ثمّ يغسل ما أصابه من أذى ، ثمّ يصبّ على رأسه وعلى وجهه وعلى جسده كلّه ، ثمّ قد قضى الغسل ولا وضوء عليه.
سر و صورت + جسد را آب میریزد
نکات:
– ترتیب راست و چپ ندارد
نتیجه روایات
آنچه روایات صحیح السند بیان کردند، عدم ترتیب بین راست و چپ است؛ روایاتی که ظاهر آنها دال بر ترتیب بود یا سندا مشکل داشتند یا دلالت آنها ناقص بود اما اکثر روایات اهل بیت، دلالت بر ترتیب نیست.
جمع بندی و نتیجه گیری:
(در این قسمت نتیجه گیری خود و نظر نهایی را که درست و صحیح می دانید، بیان کرده و توضیحاتی در مورد آن مینویسید – حداقل چهار پاراگراف)
كتابنامه
1. کتاب العین
2. تهذیب اللغه
3. معجم المقاییس اللغه
4. لمعه (شهیدین)
5. انتصار(سید مرتضی)
6. خلاف (شیخ طوسی)
7. غنیه النزع(ابن زهره)
8. التذکره(علامه حلی)
9. المقنعه(شیخ مفید)
10. المهذب(قاضی ابن براج)
11. الکافی(ابوصلاح)
12. منتهی(علامه حلی)
13. تحریر(علامه حلی)
14. جواهر الکلام(نجفی)
15. المبسوط(سرخسی)
16. المغنی(ابن قدامه)
17. وسائل الشیعه(شیخ حر عاملی)
18. رجال نجاشی
19. فهرست طوسی
20. رجال طوسی
ثبت دیدگاه