(نقص و رد)

حوزه علمیه حضرت بقیه الله عج – قم

استاد راهنما

(حجت الإِسلام دهبان)

پژوهشگر

(سجّاد باقری) 

طلبه سال   حوزه علمیه قم

 

بسم الله الرحمن الرحیم

 

چکیده

مسئله نقص و رد از مسائل اختلافی در شیعه با اهل تسنن است؛ اهل تسنن پذیرش کردند منتهی شیعه پذیرش نکرده

 

فهرست مطالب

چکیده

مقدمه

فصل اول: کلیات تحقیق

گفتار اول: مباحث مقدماتی

1- تبیین موضوع

2- اهمیت و ضرورت تحقیق

3- پیشینه تحقیق

4- روش تحقیق

5- سؤالات تحقیق

گفتار دوم: مفهوم شناسی

الف) معنی لغوی

ب) معنی اصطلاحی

فصل دوم

عقیده شیعه به همراه عقیده اهل تسنن

نتیجه

کتاب نامه 

مقدمه

 از مسائل اختلافی شیعه با اهل تسنن مسئله عول با تعصیب است

شيعه طبق روايات متواتره اى كه از ائمه اهل بيت(عليهم السلام) نقل شده معتقد است كه عول و تعصيب باطل است، يعنى سهام واقعى ارث هيچگاه نه زيادتر از مجموع مال است و نه كمتر، و در موارد فوق و امثال آن براى تعيين سهم واقعى هر يك از ورثه به ترتيبى كه گفته مى شود عمل خواهد شد به طورى كه مجموع سهام نه زيادتر از مجموع مال خواهد شد و نه كمتر.

جمعى از بزرگان صحابه پيغمبر(صلى الله عليه وآله) نيز با اين عقيده موافقند از جمله «ابن عباس» و اين عبارت از او مشهور است كه مى گفت: آن خدايى كه از شماره شنهاى متراكم بيابان باخبر است، مى داند كه سهام ارث «زيادتر» از مجموع مال نمى شود.

فصل اول: کلیات تحقیق

گفتار اول: مباحث مقدماتی

1- تبیین موضوع:

نقص و رد از دیدگاه شیعه به همراه دیدگاه اهل تسنن

2- اهمیت و ضرورت تحقیق:

در مسئله عول و تعصیب عقیده هایی از طرف شیعه به همراه عقیده هایی از طرف اهل تسنن بیان شده؛ بررسی دو عقیده برای روشن گشتن مسئله برای محققین ضروری است 

3- پیشینه تحقیق:

کتاب ها

1- بررسی عول و تعصیب از نگاه فریقین؛ نويسنده:ماجده عبدالخانی مرکز بین‌المللی ترجمه و نشر المصطفی (ص) سال 1395 شهر مقدَّس قم

2- عول و تعصيب     

نويسنده: عبدالرحيم نجات

ناشر: امير كبير سال انتشار: 1364 – دوره چاپ: 2

مقاله ها:

1- «ردّ در ارث» در پرتو قرآن کریم، با تأکید بر دیدگاه محقق خویی؛ نویسنده: خالد غفوری الحسنی؛ منبع: قرآن، فقه و حقوق اسلامی سال دوم پاییز و زمستان 1394 شماره 3

2- عول و تعصیب از مباحث ارث و اختلاف علماء اسلام و فتوا و شرح ماده 914 از قانون مدنی؛ نویسنده: محمَّد کریم یزدانی؛ منبع: کانون وکلا 1336 شماره 54

3- عول و تعصیب نویسنده: محمد حسین رامین

4- فصلنامه فقه اهل بیت علیهم السَّلام؛ پیاپی ۵۵ (پاییز ۱۳۸۷)؛ عول در فرائض؛ نویسنده: حضرت آیت الله جعفر سبحانی

5- درنگی در مبانی فقهی امامیه و اهل سنت در مسئله تعصیب؛ مطالعات فقه امامیه؛ مقاله 4، دوره 97، شماره 10، بهار و تابستان 1397، صفحه 101-128   نوع مقاله: مقاله پژوهشی نویسنده: زهراء فیض

4- روش تحقیق:

از طریق کتاب هایی از فقهاء بزرگ شیعه به همراه کتاب هایی از حقوقدانان

5- سؤالات تحقیق:

سوال اصلی: نقص به همراه رد از دیدگاه شیعه به همراه دیدگاه اهل تسنن بیان بشود

سوالات فرعی: 

1- معنی لغوی نقص چیست

2- معنی لغوی رد چیست

3- معنی اصطلاحی نقص چیست

4- معنی اصطلاحی رد چیست

 

 

گفتار دوم:  مفهوم شناسی

الف) معنای لغوی:

نقص یا عول به معنای جَور است چراکه در فرض سر شکن کردن ارث، به وارثان ظلم می‌ شود. 

هم چنین ممکن است عول به معنی بالا رفتن باشد چراکه مجموعه سهام وارثان از اصالت ارث بالاتر می‌ شود. 

تعصیب از ریشه عصب و هم‌خانواده عُصْبَه به‌معنای خویشان پدری است؛   نام‌ گذاری مذکور برای آن است که طبق عقیده اهل تسنن ارث بیش از حد به عصبه داده خواهد گشت

ب) معنای اصطلاحی:

عَوْل راه حل اهل تسنن در ارث است زمانی که مجموعه سهام وارثان از اصالت ارث بیشتر باشد در فرض مذکور باید از حیث شرعی یا ریاضی راه حلی ارائه کرد تا مخرج سهام از کل ارث بیشتر نشود.

تَعصیب متعلق گشتن بیش از حد ارث به عصبه طبق عقیده اهل تسنن است؛ بر اساس راه حل مذکور هنگامی که در مسأله ارث مجموعه سهام وارثان از اصالت ارث کمتر باشد آن قدر اضافی بدون رعایت طبقات ارث به عصبه میت (خویشان پدری) متعلق است.

 

فصل دوم

عقیده شیعه درباره عول

در فقه شیعه به سهم ارث مادر به همراه همسر به همراه کلاله مادری نقصی وارد نمی ‌شود فلذا اگر نقصی پیش آید به یک یا چند دختر یا یک یا چند خواهر پدری یا پدر و مادری وارد خواهد گشت. 

طبق آموزه‌ های حضرات محترم و بزرگوار أَهل البیت عصمت و طهارت علیهم أَفضل الصَّلاة و السَّلام عول باطل است ؛  حضرت إِمام أَمیر المؤمنین علیّ علیه أَفضل صلوات المصلّین درباره راه حل عول می فرمایند: خداوندی که شماره ریگ‌ های بیابان می ‌داند سهام ارث را بیش از کل آن نمی‌ داند  . همچنین از ابن عبّاس نقل شده وقتی شخصی مُرد و ورثه او شوهر و دوخواهرش بودند به عمر مراجعه کردند؛ او گفت به خداوند قسم نمی‌ دانم خداوند کدام یک از شما را بر دیگری مقدم کرده است  فلذا نقصان ارث به همه وراث وارد کرد. ابن عبّاس ادامه می ‌دهد: اگر می‌ دانستند خداوند کدام طایفه بر کدام طایفه تقدم فرموده دچار عول ‌نمی ‌گشتند  ؛ او گفته: کسانی که ارث حداکثری و حداقلی دارند بر دیگران تقدم دارند و دیگران باقیه ارث دریافت می ‌کنند  مثلاً سهم ارث زن از شوهر، یک ‌چهارم است منتهی اگر شوهر فرزندی داشته باشد سهم زن به یک ‌هشت کاهش پیدا می کند؛ فلذا در جا هایی که سهام بیش از اصالت خواهد گشت نقص به زن وارد نخواهد گشت چراکه حدّاکثر و حدّاقل ارث او معین شده به خلاف ارث دختر که حدّاقل ندارد.

نقص در اهل تسنن

طبق راه حلی که خلیفه ملعون ثانی عمر گفته  اهل تسنن مجموعه سهام را ملاک قرار می‌دهند فلذا ارث به همان نسبت تقسیم کردند در جایی که مجموع اولیه ارث هفت شش می‌ شود میراث به هفت بخش تقسیم می ‌کنند فلذا همه وارثان ارث ناقص دریافت می‌کنند .

عقیده شیعه درباره تعصیب

تعصیب در فقه شیعه محل پذیرش نیست و چنانچه مجموع سهم اشخاص کم تر از همه ی میراث باشد باقیه ارث به همان نسبت سهام در وارثان مذکور قسمت خواهد گشت فلذا به طبقه دیگر متعلق نیست.

شرح مسئله

در بعضی جا ها وارثان چنان هستند که مجموعه سهام آنها از مجموع ارث کم تر خواهد گشت مثلاً اگر وارثان یک میت پدر و مادر و یک دختر او ‌باشند در فرض مذکور سهم هر کدام یک از پدر و مادر یک ‌ششم و سهم دختر یک‌ دوم است که مجموع سهام ورثه 5 ‌ششم خواهد گشت و یک ‌ششم از میراث باقی خواهد ماند؛  راه حل اهل سنت با شیعیان در این مورد، متفاوت است. این مسئله درباره همسر متوفی (میت) حکم دیگری دارد.

راه حل اهل تسنن

طبق نظر اهل تسنن اگر مجموع سهام معین وارثان از همه ی میراث کم تر باشد آن قدر اضافی بدون رعایت طبقه و درجه، به عصبه میت تعلق می‌گیرد. 

شیوه شیعه

در فقه شیعه تعصیب محل پذیرش نیست  و چنانچه مجموع سهم اشخاص کم تر از همه ی میراث باشد باقیه ارث به نسبت سهام در بین وارثان مذکور قسمت خواهد گشت فلذا متعلق به طبقه دیگر نیست در فرض مذکور نظر به استناد قاعده «اَلاقْرَبُ یَمْنَعُ الاَبْعَدَ» برگرفته از قرآن کریم مجید به همراه احادیث مقدَّس شریف است. 

 

جمع بندی و نتیجه گیری:

طبق عقیده شیعه عول به همراه تعصیب در شیعه صحیح نیست

 

كتابنامه

1- قرآن کریم مجید

2- الخلاف؛ شیخ طوسی (ره)؛ تعداد جلد: 6؛ مکان نشر: ايران – قم؛ سال نشر 1407 ق؛ چاپ 1

3- جواهر الکلام فی شرح شرائع الإِسلام؛ محمَّد حسن نجفی (ره)؛ چهل و سه جلد؛ محلّ نشر: دار إِحیاء التُّراث العربیّ لبنان؛ سال نشر: سال 1362 هجری شمسی

4- وسائل الشّیعة؛ شیخ حرّ عاملی (ره) تعداد جلد: 22؛ محلّ نشر: ایران – شهر مقدَّس قم – مؤسِّسه آل البیت علیهم السَّلام؛ سال نشر: 1414 هجری قمری

5- شرح کتاب ارث: شرح اللمعه الدمشقیه به‌انضمام چند مساله دیگر/ سیِّد اسد الله مسعودی علوی؛ قم؛ مؤسِّسه در راه حق، ‭۱۳۷۸‬.‬

6- لسان العرب؛ ابن منظور؛ تعداد جلد: 15؛ محلّ نشر: دار صادر – لبنان؛ سال نشر: 1290