(وجوب یا استحباب اذان و اقامه)
حوزه علمیه حضرت بقیه الله عج – قم
استاد راهنما
(حجت الاسلام و المسلمین مهدی دهبان)
پژوهشگر
(امیرحسین سالمی)
طلبه سال 1400-1401حوزه علمیه قم
A picture containing text, ceramic ware, earthenware, fabric
Description automatically generated
چکیده:
از مباحثی که معمولا احکامش بین مردم غلط رواج پیدا کرده اذان و اقامه برای نماز است
در بین علما هم در این موضوع مهم اختلافات زیادی شده که باید با رجوع به روایات و نظرات علما نتیجه ای درست گرفته و به آن عمل کرد.
فهرست:
مقدمه:
تبیین موضوع:
حکم اذان و اقامة با توجه به اقوال علما:
الروضة فی شرح المعة: شهیدین
جواهر الکلام:
المبسوط في فقه الإمامیة:شیخ طوسی
سید مرتضی:
تحریر الوسیلة:امام
تذکرة الفقها :علامه
روایات اذان و اقامة:
کسانی قبیل شیخ که میگویند اذان و اقامه مطلقا استحباب دارد
قول حق:
دلیل (حلی):
نکته:
دلیل( نقضی):
جمع بندی:
مقدمه:
دین اسلام برای پیروانش افعالی را واجب شمرده به این معنی که اگر کسی مسلمان شود و به آن عمل نکند گناهگار به شمار میرود.
از وجوبات اسلام که شاید مهمترین عمل واجب باشد نمازاست (یومیه) زیرا احادیث و ایات زیادی درمورد این فریضه واجب داریم که اهمیت نماز را به ما میرسند قبیل : َ إِنَّ الصَّلاةَ تَنْهى عَنِ الْفَحْشاءِ وَ الْمُنْكَر[1] ، وَ اسْتَعِينُوا بِالصَّبْرِ وَ الصَّلاٰةِ[2] و…
این عمل یک سری مقدمات دارد از جمله آن مقدمات برای نماز اذان و اقامه است علما در این امر مهم اختلافاتی دارند بعضی میکویند اذان یا اقامه یا هردو وجوب دارد و بعضی خلاف آن حکم دارند اما واقعا حکم چیست؟
آیا اذان یا اقامه وجوب دارد؟
اذان و اقامه از طرف شارع برای نماز های یومیه وارد شده اما اینکه وجوب یا استحباب دارد و میتوان بینشان صحبت کرد خودش بحث پیچیده ای است که در این مقاله به اقوال و استنادات علما د راین موضوع میپردازیم.
تبیین موضوع:
در لغت:
النداء للصلاة، الإعلام[3]
هو إمّا بمعنى الثبات كأقام بالمكان بمعنى لبث فيه[4]
در عرف فقيهان عبارت است از اين‌كه جملات زير را در وقتهاى معين(وقت ورود نمازهای یومیه ) با كيفيت مخصوص بگويند:
· تكبير ۴ مرتبه
· شهادت به توحيد ۲ مرتب
· شهادت به رسالت ۲ مرتبه
· حى على الصلوة ۲ مرتبه
· حى على الفلاح ۲ مرتبه
· حى على خير العمل ۲ مرتبه[5]
در عرف فقه، جملات زير را قربة الى الله در مواقع معين گفتن، مثلا در نماز، است:
مثلا در نماز
· تكبير دو مرتبه؛
· شهادت به توحيد دو مرتبه؛
· شهادت به رسالت دو مرتبه؛
· حىّ على الصلوة دو مرتبه؛
· حىّ على الفلاح دو مرتبه
· حىّ على خير العمل دو مرتبه؛
· قد قامت الصلوة دو مرتبه؛
· تكبير دو مرتبه؛
· لا اله الا اللّه يك مرتبه،[6]
حکم اذان و اقامة با توجه به اقوال علما:
الروضة فی شرح المعة: شهیدین
(و استحبابهما ثابت في الخمس) اليومية خاصة:[7]
در شرح لمعه شهیدین اینطور میگویند مستحب هستند و استحباب هردو مخصوص نماز های یومیه است
(و يتأكدان في الجهرية ،و خصوصا الغداة و المغرب)[8]
استحباب اذان و اقامه در نماز هایی که باید جوهره صدا معلوم باشتد موکد است مخصوصا صبح و مغرب
بل أوجبهما فيهما الحسن مطلقا ، و المرتضى فيهما على الرجال مثله ابن الجنيد[9]
حسن ، مرتضی و ابن جنید در صبح و مغرب واجب دانسته اند
(و لو نسيهما) المصلي و لم يذكر حتى افتتح الصلاة (تداركهما ما لم يركع)[10]
اگر فراموش کرد میتواند نماز را بشکند اذان و اقامه را بگوید و سپس دوباره نماز را شروع کند البته اگر به رکوع نرسیده .
جواهر الکلام:
على كل حال فقد مال إليه جماعة من متأخري المتأخرين كالمجلسي و الأستاذ الأكبر و المحدث البحراني، بل جزم به الأخير
كل ذلك لاستفاضة النصوص في الدلالة على وجوبها في الفرائض[11]
خیلی از علما به وجوب حکم کرده اند زیرا نصوص دال بر وجوب هستند
و لا معارض لذلك فيها سوى
صحيح زرارة أو خبره[12]«سألت أبا جعفر (عليه السلام) عن رجل نسي الأذان و الإقامة حتى دخل في الصلاة قال: فليمض في صلاته، فإنما الأذان سنة»[13]بناء على إرادة الندب من السنة فيه.
اما برای این حکم روایتی معارض وارد شده از امام صادق(ع) که آن قسمت از جمله ی حضرت(فانما الاذان سنة)دال بر استحباب است.
اما در ادامه صاحب جواهر شواهدی می آورد( مثلا اینکه شما میتوانید در صورت نسیان نمازتان را بشکنید ) و نتیجه میگیرد که وجوب دارد.
المبسوط في فقه الإمامیة:شیخ طوسی
الأذان و الإقامة سنتان مؤكدتان في الخمس صلوات المفروضات في اليوم و الليلة للمنفرد، و أشدهما تأكيدا الإقامة، و هما واجبتان في صلاة الجماعة، و متى صلى جماعة بغير أذان و إقامة لم يحصل فيه فضيلة الجماعة و الصلاة ماضية، و آكد الصلوات بأن يفعلا فيها ما يجهر فيها بالقراءة، و آكد من ذلك المغرب و الغداة لأنهما لا يقصران في سفر و لا حضر[14]
طبق نظر شیخ طوسی اذان و اقامه هردو مستحب موکد هستند در همه نماز های یومیه ای که فرادی خوانده شود اما در نماز جماعت مطلقا واجب است البته ظاهرا شیخ طوسی واجب را اینطور بیان کرده اند: واجب به این معنی که فیض جماعت را نمیبرند.
و همچنین گفته اند در نماز صبح و مغرب تاکید اذان و اقامه بیشتر است.
سید مرتضی:
الاذان و الاقامة يجبان على الرجال دون النساء في كل صلاة جماعة في سفر أو حضر، و يجبان عليهم فرادى سفرا و حضرا في الفجر و المغرب و صلاة الجمعة.[15]
وجوب اذان و اقامة بر مردان در هر نماز جماعتی چه در سفر و چه در حضر.
در نماز فرادی صبح و مغرب هم واجب میباشد
تحریر الوسیلة:امام
لا إشكال في تأكّد استحبابهما للصلوات الخمس؛ أداءً وقضاءً، حضراً وسفراً، في الصحّة و المرض، للجامع و المنفرد، للرجال و النساء؛ حتّى قال بعض بوجوبهما، والأقوى استحبابهما مطلقاً و إن كان في تركهما حرمان عن ثواب جزيل.[16]
فتوای حضرت امام هم به استحباب اذان و اقامه میباشد مطلقا.
تذکرة الفقها :علامه
الأذان و الإقامة مستحبان في جميع الفرائض اليومية للمنفرد و الجامع على أقوى الأقوال[17]
اذان و اقامة در همه نماز های یومیه مستحب میباشد چه جماعت و چه فرادی
لأن الأصل عدم الوجوب.[18]
و لأنّ النبيّ صلّى اللّٰه عليه و آله قال للأعرابي المسيء في صلاته: (إذا أردت صلاة فأحسن الوضوء ثم استقبل القبلة فكبّر)[19] و لم يأمره بالأذان.[20]
اصل عدم وجوب است و در روایت حضرت به اذان امر نکردند.
قال السيد المرتضى، و ابن أبي عقيل: بوجوب الأذان و الإقامة في الغداة و المغرب[21] لقول الصادق عليه السلام: «لا تصلّ الغداة و المغرب إلاّ بأذان و إقامة»[22] و هو محمول على الاستحباب، و معارض بقول الصادق عليه السلام و قد سئل عن الإقامة بغير أذان في المغرب فقال: «ليس به بأس و ما أحب يعتاد»[23].[24]
روایتی که دال بر وجوب اذان و اقامه بود را به خاطر روایتی دیگر حمل بر استحباب کردند
قال السيد: يجبان فيهما سفرا و حضرا[25]. و هو ممنوع؛ لقول الصادق عليه السلام و قد سئل عن الرجل هل يجزيه في السفر و الحضر إقامة ليس معها أذان؟: «نعم لا بأس به»[26].[27]
از این کلام حضرت عدم وجوب را برداشت کردند.
قال السيد المرتضى، و ابن أبي عقيل: تجب الإقامة على الرجال في جميع الصلوات[28] لقول الصادق عليه السلام: «يجزئك إذا خلوت في بيتك إقامة واحدة بغير أذان»[29] و مفهوم الإجزاء الوجوب. و هو ممنوع فإن الإجزاء كما يأتي في الصحة يأتي في الفضيلة.[30]
علامه در اینجا میفرمایند مفهوم اجزا وجوب نیست بلکه به معنای فضیلت میباشد.
توجه: قول صحیح همراه با ادله در چند صفحه بعد می آید به این صورت که ادله همه اقوال ذکر میشود و پاسخ داده میشود و در آخر قول حق اثبات میشود و اینطور نیست که ما در این مقاله فقط به ذکر اقوال کفایت کرده باشیم .
روایات اذان و اقامة:
1. مُحَمَّدُ بْنُ عَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ زُرَارَةَ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ عَلَيْهِ السَّلاَمُ أَنَّهُ قَالَ: أَدْنَى مَا يُجْزِي مِنَ الْأَذَانِ أَنْ تَفْتَتِحَ اللَّيْلَ بِأَذَانٍ وَ إِقَامَةٍ وَ تَفْتَتِحَ النَّهَارَ بِأَذَانٍ وَ إِقَامَةٍ وَ يُجْزِيكَ فِي سَائِرِ الصَّلَوَاتِ إِقَامَةٌ بِغَيْرِ أَذَانٍ.[31]
ترجمه: شخص نمازگزار نماز مغرب و صبح را با اذان و اقامة شروع کند و در باقی نماز های یومیه فقط اقامة کفایت میکند.
2. فِي اَلْعِلَلِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ عَنِ اَلصَّفَّارِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ الْحَمِيدِ وَ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى جَمِيعاً عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِي نَصْرٍ الْبَزَنْطِيِّ عَنْ صَفْوَانَ بْنِ مِهْرَانَ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ عَلَيْهِ السَّلاَمُ قَالَ: الْأَذَانُ مَثْنَى مَثْنَى وَ الْإِقَامَةُ مَثْنَى مَثْنَى وَ لاَ بُدَّ فِي الْفَجْرِ وَ الْمَغْرِبِ مِنْ أَذَانٍ وَ إِقَامَةٍ فِي الْحَضَرِ وَ السَّفَرِ لِأَنَّهُ لاَ يُقَصَّرُ فِيهِمَا فِي حَضَرٍ وَ لاَ سَفَرٍ وَ تُجْزِئُكَ إِقَامَةٌ بِغَيْرِ أَذَانٍ فِي الظُّهْرِ وَ الْعَصْرِ وَ الْعِشَاءِ الْآخِرَةِ وَ الْأَذَانُ وَ الْإِقَامَةُ فِي جَمِيعِ الصَّلَوَاتِ أَفْضَلُ.[32]
ترجمه: اذان دوتا دوتا است و اقامة هم دوتا دوتا است و در نماز مغرب و صبح حتما باید باشد چه در سفر و چه در حضر چون این دو نماز شکسته نیست پس اذان و اقامه برای این دو نماز واجب است اما در باقی نماز های یومیه فقط اقامة برای شخص کفایت میکند و مجزی است اگرچه اذان گفتن هراه اقامه افضل است اما واجب نیست.
3. بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِيِّ بْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ عَلِيِّ بْنِ السِّنْدِيِّ عَنِ اِبْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنِ اِبْنِ أُذَيْنَةَ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ عَلَيْهِ السَّلاَمُ قَالَ سَمِعْتُهُ يَقُولُ: يُقْصَرُ الْأَذَانُ فِي السَّفَرِ كَمَا تُقْصَرُ الصَّلاَةُ تُجْزِي إِقَامَةٌ وَاحِدَةٌ.[33]
در سفر اذان قصر همانطور که نماز قصر میشود و اقامه تنها کفایت میکند.
4. مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنِ اَلْحُسَيْنِ بْنِ سَعِيدٍ عَنْ فَضَالَةَ وَ حَمَّادٍ[34] عَنْ مُعَاوِيَةَ بْنِ وَهْبٍ أَوِ اِبْنِ عَمَّارٍ[35] عَنِ اَلصَّبَّاحِ بْنِ سَيَابَةَ قَالَ: قَالَ لِي أَبُو عَبْدِ اللَّهِ عَلَيْهِ السَّلاَمُ: لاَ تَدَعِ الْأَذَانَ فِي الصَّلَوَاتِ كُلِّهَا فَإِنْ تَرَكْتَهُ فَلاَ تَتْرُكْهُ فِي الْمَغْرِبِ وَ الْفَجْرِ فَإِنَّهُ لَيْسَ فِيهِمَا تَقْصِيرٌ.[36]
5. وَ عَنْهُ عَنِ اَلنَّضْرِ بْنِ سُوَيْدٍ عَنِ اِبْنِ سِنَانٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ عَلَيْهِ السَّلاَمُ قَالَ: تُجْزِئُكَ فِي الصَّلاَةِ إِقَامَةٌ وَاحِدَةٌ إِلاَّ الْغَدَاةَ وَ الْمَغْرِبَ. [37]
توضیح: در مضمون حدیث بالا
6. عَنْهُ عَنِ اَلْحَسَنِ أَخِيهِ عَنْ زُرْعَةَ عَنْ سَمَاعَةَ قَالَ: قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ عَلَيْهِ السَّلاَمُ: لاَ تُصَلِّ الْغَدَاةَ وَ الْمَغْرِبَ إِلاَّ بِأَذَانٍ وَ إِقَامَةٍ وَ رُخِّصَ فِي سَائِرِ الصَّلَوَاتِ بِالْإِقَامَةِ وَ الْأَذَانُ أَفْضَلُ.[38]
7. بِإِسْنَادِهِ عَنْ سَعْدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَيْنِ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ بَشِيرٍ عَنْ عُمَرَ بْنِ يَزِيدَ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ عَلَيْهِ السَّلاَمُ عَنِ الْإِقَامَةِ بِغَيْرِ أَذَانٍ فِي الْمَغْرِبِ فَقَالَ لَيْسَ بِهِ بَأْسٌ وَ مَا أُحِبُّ أَنْ يُعْتَادَ.[39]
ترجمه: مضمون این حدیث با احادیث بالا متفاوت است : راوی میپرسد اگر کسی در نماز مغرب (که طبق احادیث بالا هم نیاز به اذان داشت و هم اقامة) فقط اقامه بگوید حکمش چیست؟ نمازش درست اما ما دوست نداریم عادت شود.
8. مُحَمَّدُ بْنُ يَعْقُوبَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ يَحْيَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ اَلْحُسَيْنِ بْنِ سَعِيدٍ عَنِ اَلْقَاسِمِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عَلِيِّ بْنِ أَبِي حَمْزَةَ عَنْ أَبِي بَصِيرٍ عَنْ أَحَدِهِمَا عَلَيْهِمَا السَّلاَمُ فِي حَدِيثٍ قَالَ: إِنْ كُنْتَ وَحْدَكَ تُبَادِرُ أَمْراً تَخَافُ أَنْ يَفُوتَكَ تُجْزِيكَ إِقَامَةٌ إِلاَّ الْفَجْرَ وَ الْمَغْرِبَ فَإِنَّهُ يَنْبَغِي أَنْ تُؤَذِّنَ فِيهِمَا وَ تُقِيمَ مِنْ أَجْلِ أَنَّهُ لاَ يُقْصَرُ فِيهِمَا كَمَا يُقْصَرُ فِي سَائِرِ الصَّلَوَاتِ.[40]
ترجمه:اگر در مکان و جایی بودی که میترسیدی اتفاقی(مثل مردن و هر بلای دیگری) برایت بیفتد و مظطر شدی اقامه کافی است مگر در نماز فجر و مغرب در این دو هم باید اذان بگویی و هم اقامه.
أَقُولُ: وَ تَقَدَّمَ مَا يَدُلُّ عَلَى ذَلِكَ وَ يَأْتِي مَا يَدُلُّ عَلَيْهِ عُمُوما: خود شیخ قول استحباب را اقوی میداند.
کسانی قبیل شیخ که میگویند اذان و اقامه مطلقا استحباب دارد استناد به روایت ذیل و روایات هم معای آن میکنند:
مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنِ اَلْحُسَيْنِ بْنِ سَعِيدٍ عَنْ يَحْيَى الْحَلَبِيِّ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ عَلَيْهِ السَّلاَمُ قَالَ: إِذَا أَذَّنْتَ فِي أَرْضِ فَلاَةٍ وَ أَقَمْتَ صَلَّى خَلْفَكَ صَفَّانِ مِنَ الْمَلاَئِكَةِ وَ إِنْ أَقَمْتَ وَ لَمْ تُؤَذِّنْ صَلَّى خَلْفَكَ صَفٌّ وَاحِدٌ.[41]
میگویند اثر اذان و اقامه در صف بستن ملائک است پس بودن آن ثواب است و نبود آن عدم ثواب است نه اینکه نبودش باعث بطلان باشد. اما این روایات در مقام بیان حکم نیستند بلکه گوشه ای از ثواب اذان واقامه را بیان میکنند مثل روایاتی که ثواب نماز های یومیه را بیان میکنند.
قول حق:
ما وقتی روایات اذان و اقامة را بررسی میکنیم به این پی میبریم که اذان در نماز صبح ، مغرب و اقامه در همه نماز های یومیه واجب است.
دلیل (حلی):
نکته: همه روایات و اقوالی که از این به بعد بررسی میشود در صفحات قبل ذکر شده است.
1. حضرت در روایت فرمودند: شخص نمازگزار نماز مغرب و صبح را با اذان و اقامة شروع کند و در باقی نماز های یومیه فقط اقامة کفایت میکند.
این روایت دال براین است که اذان و اقامه هردو برای نماز صبح و مغرب واجب است و برای باقی نماز ها فقط اقامه واجب است.
2. لاَ بُدَّ فِي الْفَجْرِ وَ الْمَغْرِبِ مِنْ أَذَانٍ وَ إِقَامَةٍ فِي الْحَضَرِ وَ السَّفَرِ ، تُجْزِئُكَ إِقَامَةٌ بِغَيْرِ أَذَانٍ فِي الظُّهْرِ وَ الْعَصْرِ وَ الْعِشَاءِ الْآخِرَةِ.
اینکه حضرت لفظ (لابد) را به کار میگرند به این معناست که در صبح و مغرب هم اذان هم اقامه واجب است و اینکه میگویند ( تجزئک) یعنی در باقی نماز ها اقامه تنها کفایت میکند نه اینکه نیازی به اقامه هم نیست. پس اقامه در همه نماز ها واجب میباشد.
3. فَلاَ تَتْرُكْهُ فِي الْمَغْرِبِ وَ الْفَجْرِ.
اینکه حضرت از ترک اذان و اقامة نهی میکنند بدین معناست که باید انجام شود.
در اینجا هم حضرت میفرمایند اذان واقامه باید در نماز مغرب و صبح باشد.
4. لاَ تُصَلِّ الْغَدَاةَ وَ الْمَغْرِبَ إِلاَّ بِأَذَانٍ وَ إِقَامَةٍ وَ رُخِّصَ فِي سَائِرِ الصَّلَوَاتِ بِالْإِقَامَةِ
حضرت میفرمایند نماز مغرب و صبح فقط با اذان و اقامه بخوان بدین معنی فقط با این دو میتوانی نماز بخوانی و اینکه لفظ (رخص) به کار برده شده یعنی شارع در باقی نماز ها به اقامه تنها راضی شده اما در نماز صبح و مغرب هر دو باید باشد و اینکه شارع در باقی نماز ها به اقامه رخصت داده یعنی اقامه واجب است اما اذان واجب نیست.
5. حضرت در حدیثی میفرمایند : اگر در وقت نماز اتفاقی افتاد که ترسیدی جانت را از دست بدهی در آن زمان نیازی به اذان نیست و فقط اقامه بگو الا در نماز صبح و مغرب که باید هردو را بگویی.
این روایت به وضوح دال بر وجوب اقامه همه نماز ها و اذان و اقامه در صبح و مغرب است.
6. – قَالَ سَمِعْتُهُ يَقُولُ: يُقْصَرُ الْأَذَانُ فِي السَّفَرِ كَمَا تُقْصَرُ الصَّلاَةُ تُجْزِي إِقَامَةٌ وَاحِدَةٌ.
-وَ لاَ بُدَّ فِي الْفَجْرِ وَ الْمَغْرِبِ مِنْ أَذَانٍ وَ إِقَامَةٍ فِي الْحَضَرِ وَ السَّفَرِ لِأَنَّهُ لاَ يُقَصَّرُ فِيهِمَا فِي حَضَرٍ وَ لاَ سَفَرٍ.
اگر روایات را بررسی کنیم به این پی میبریم که نماز صبح و مغرب نه تنها در حضر نیاز به اذان و اقامه دارند بلکه در سفر نیاز دارند و علتش هم در روایت ذکر شده : چون این دو نماز قصر نمی شوند.
نکته:
مُحَمَّدُ بْنُ عَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ عَنِ اَلصَّادِقِ عَلَيْهِ السَّلاَمُ أَنَّهُ قَالَ: يُجْزِي فِي السَّفَرِ إِقَامَةٌ بِغَيْرِ أَذَانٍ.[42]
در روایات بالا حضرت فرموده بودند وجوب اذان و اقامه در نماز مغرب و عشا مطلق است و فرقی نمیکند شخص مسافر باشد یا نباشد پس چنین روایاتی حمل بر روایات ذکر شده در بالا میشوند( حمل مطلق بر مقید) یعنی اقامه تنها در سفر مجزی است به غیر از نماز صبح و مغرب که در هر شرایطی هم اذان نیاز دارند هم اقامة.
دلیل( نقضی):
در این قسمت دلائل مخالفین پاسخ داده میشود:
1. سألت أبا جعفر (عليه السلام) عن رجل نسي الأذان و الإقامة حتى دخل في الصلاة قال: فليمض في صلاته، فإنما الأذان سنة.
برخی برای حکمی ما ثابت کردیم روایت معارضی آورده اند و گفته اند کلمه سنة در روایت دال بر استحباب است اما اما قول درست این است که سنة در روایت در مقابل فریضه استفاده شده است.
فریضة: عنوان فريضه در فقه اطلاقهاى متعدد دارد و بيشتر بر احكام واجبى اطلاق مى‌گردد كه وجوب آنها از قرآن كريم استفاده مى‌شود و نه سنّت ، مانند نماز، روزه، زكات و حج.
سنة: احكامى است كه وجوب يا استحباب آنها مستفاد از سنّت است، از قبيل غسل، كفن و دفن ميّت.[43]
بعضی از اعمال نماز فریضه و بعضی از اعمال سنة میباشند و حکم اعمالی که سنة هستند این است که اگر نمازگزار فراموش کند آنرا انجام دهد نمازش صحیح است به خلاف فریضة.
پس ربطی به وجوب یا استحباب ندارد.
وَ رَوَى زُرَارَةُ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ ع أَنَّهُ قَالَ: لَا تُعَادُ الصَّلَاةُ إِلَّا مِنْ خَمْسَةٍ الطَّهُورِ وَ الْوَقْتِ وَ الْقِبْلَةِ وَ الرُّكُوعِ وَ السُّجُودِ ثُمَّ قَالَ الْقِرَاءَةُ سُنَّةٌ وَ التَّشَهُّدُ سُنَّةٌ وَ لَا تَنْقُضُ السُّنَّةُ الْفَرِيضَةَ.
2. الأصل عدم الوجوب
برخی هم برای حکم اذان و اقامه از اصل استفاده میکنند در صورتی ما اصل را در جایی پیاده میکنیم که روایت نداشته باشیم لکن در موضوع ما روایات زیادی موجود است که دال بر وجوب اقامه در همه نماز ها و اذان و اقامه در صبح و مغرب میباشد.(قبلا ذکر شد)
3. النبيّ صلّى اللّٰه عليه و آله قال إذا أردت صلاة فأحسن الوضوء ثم استقبل القبلة فكبّر
میگویند: در این روایت حضرت به اذان امر نکردند.
خوب در مقابل ما روایات زیاد دیگری داریم که امر کرده اند پس در اینجا هم مطلق را حمل بر مقید میکنیم.
4. (لا تصلّ الغداة و المغرب إلاّ بأذان و إقامة) را حمل بر استحباب کنیم زیرا حضرت در جای دیگر فرموده اند:(ليس به بأس و ما أحب يعتاد)
برخی به اشتباه از این روایت برداشت میکنند در همه نماز ها اذان واجب نیست و حتی برخی از این بالاتر رفته اند و گفته اند نه اذان و نه اقامه برای هیچ نمازی واجب نیست. در صورتی که در روایت فقط آمده است: اگر اذان نگوید و حرفی در مورد اقامه گفته نشده است
البته در سند این حدیث سعد بن عبدالله هم آمده که در نقل حدیث ضعیف است و شیخ کلینی از این شخص حدیثی نقل نمی کند. پس این حدیث کلا باید کنار گذاشته شود.
5. قول الصادق عليه السلام و قد سئل عن الرجل هل يجزيه في السفر و الحضر إقامة ليس معها أذان؟: «نعم لا بأس به»
حضرت در حدیث فرموده اند اقامه به تنهایی در سفر کفایت میکند و نیازی به اذان ندارد.
اولا کلام حضرت در شرایطی است که شخص مسافر باشد.
ثانیا ما برای حکم دادن در مسئله شرعی فقط به یک روایت برای فحص اکتفا نمیکنیم بلکه باید همه روایات آن مسئله را ببینیم خوب در فرض ما هم اکثر روایات ( که ذکر شد) حاکی از آن بودند که نماز و صبح و مغرب نیاز به اذان و اقامه دار ، همه نماز ها نیاز به اقامه دارد در نتیجه روایت دیگر منظور و مراد معصوم را از این روایت مطلق معلوم میکند در غیر این صورت تعارض پیش می آید.
6. لقول الصادق عليه السلام: «يجزئك إذا خلوت في بيتك إقامة واحدة بغير أذان»
میگویند مفهوم اجزا وجوب نیست بلکه به معنای فضیلت میباشد
اما حضرت وقتی میگویند اقامه واحد در نماز مجزی است بدین معناست که فقط به اقامه اکتفا کردند مه به کمتر از آن یعنی حضرت فرموده اند برای نماز صحیح اقامه واحد بدون اذان ( به غیر صبح و مغرب ) کافی است . مفهوم این حرف چنین است : بدون اقامه مجزی نیست و در نتیجه صحیح نیست.
جمع بندی:
ما تقریبا همه روایات اذان و اقامه را بررسی کردیم و اقوال مختلف را با دلیل جواب دادیم با توجه با این امر به حکم اذان و اقامه چنین میشود که در نماز صبح و مغرب در هرصورتی اذان و اقامه واجب است و در باقی نماز فقط اقامه واجب و این همان چیزی است که در روایات معصموین نقل شده است.
[1] الكافي (ط – الإسلامية)، ج2، ص: 598
[2] قرآن ( بقره)
[3] المعجم الشامل للمصطلحات العلمیة و الدینیة، جلد: ۱، صفحه: ۳۵
[4] موسوعة الفقه الإسلامي طبقا لمذهب أهل البیت علیهم السلام، جلد: ۱۵، صفحه: ۳۸۸
[5] اصطلاحات فقهی، صفحه: ۲۶
[6] مروج، حسین. ، 1379 ه.ش.، اصطلاحات فقهی، قم – ایران، بخشايش، صفحه: ۵۷
[7] ترحینی عاملی، محمد حسن. ، 1385 ه.ش.، الزبدة الفقهیة في شرح الروضة البهیة، [بی جا] – [بی جا]، دار الفقه للطباعة و النشر، جلد: ۲، صفحه: ۱۳۶
[8] ترحینی عاملی، محمد حسن. ، 1385 ه.ش.، الزبدة الفقهیة في شرح الروضة البهیة، [بی جا] – [بی جا]، دار الفقه للطباعة و النشر، جلد: ۲، صفحه: ۱۳۸
[9] ترحینی عاملی، محمد حسن. ، 1385 ه.ش.، الزبدة الفقهیة في شرح الروضة البهیة، [بی جا] – [بی جا]، دار الفقه للطباعة و النشر، جلد: ۲، صفحه: ۱۳۸
[10] ترحینی عاملی، محمد حسن. ، 1385 ه.ش.، الزبدة الفقهیة في شرح الروضة البهیة، [بی جا] – [بی جا]، دار الفقه للطباعة و النشر، جلد: ۲، صفحه: ۱۳۹
[11] صاحب جواهر، محمدحسن بن باقر. محقق و معلق محمود قوچانی, و علی آخوندی, و عباس قوچانی, و رضا استادی. مصحح ابراهیم میانجی. نويسنده جعفر بن حسن محقق حلی. ، ، جواهر الکلام (ط. القدیمة)، بیروت – لبنان، دار إحياء التراث العربي، جلد: ۹، صفحه: ۱۱
[12] الوسائل – الباب – ٢٩ – من أبواب الأذان و الإقامة – الحديث ١.
[13] صاحب جواهر، محمدحسن بن باقر. محقق و معلق محمود قوچانی, و علی آخوندی, و عباس قوچانی, و رضا استادی. مصحح ابراهیم میانجی. نويسنده جعفر بن حسن محقق حلی. ، ، جواهر الکلام (ط. القدیمة)، بیروت – لبنان، دار إحياء التراث العربي، جلد: ۹، صفحه: ۱۱
[14] طوسی، محمد بن حسن. محشی محمدتقی کشفی. محقق محمدباقر بهبودی. ، 1387 ه.ق.، المبسوط في فقه الإمامیة، تهران – ایران، مکتبة المرتضوية، جلد: ۱، صفحه: ۹۵
[15] علم‌الهدی، علی بن حسین. مقدمه نويس احمد حسینی اشکوری. گردآورنده مهدی رجایی. ، 1405 ه.ق.، رسائل الشریف المرتضی (جمل العلم و العمل)، قم – ایران، دار القرآن الکريم، جلد: ۳، صفحه: ۲۹
[16] خمینی، روح الله، رهبر انقلاب و بنیان گذار جمهوری اسلامی ایران. موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (س) – دفتر قم. ، 1392 ه.ش.، تحریر الوسیلة، تهران – ایران، مؤسسة تنظیم و نشر آثار الإمام الخمینی (قدس سره)، جلد: ۱، صفحه: ۱۶۱
[17] علامه حلی، حسن بن یوسف. محقق مؤسسة آل البیت علیهم السلام لاحیاء التراث. ، 1414 ه.ق.، تذکرة الفقهاء (ط الحدیثة: الطهارة إلی الجعالة)، قم – ایران، مؤسسة آل البیت (علیهم السلام) لإحیاء التراث، جلد: ۳، صفحه: ۷۵
[18] علامه حلی، حسن بن یوسف. محقق مؤسسة آل البیت علیهم السلام لاحیاء التراث. ، 1414 ه.ق.، تذکرة الفقهاء (ط الحدیثة: الطهارة إلی الجعالة)، قم – ایران، مؤسسة آل البیت (علیهم السلام) لإحیاء التراث، جلد: ۳، صفحه: ۷۵
[19] سنن البيهقي ٣٧٢:٢-٣٧٣.
[20] علامه حلی، حسن بن یوسف. محقق مؤسسة آل البیت علیهم السلام لاحیاء التراث. ، 1414 ه.ق.، تذکرة الفقهاء (ط الحدیثة: الطهارة إلی الجعالة)، قم – ایران، مؤسسة آل البیت (علیهم السلام) لإحیاء التراث، جلد: ۳، صفحه: ۷۵
[21] جمل العلم و العمل (ضمن رسائل الشريف المرتضى) ٢٩:٣، و حكى قول ابن أبي عقيل المحقق في المعتبر: ١٦٢.
[22] التهذيب ٥١:٢-١٦٧، الاستبصار ٢٩٩:١-١١٠٦.
[23] التهذيب ٥١:٢-١٦٩، الاستبصار ٣٠٠:١-١١٠٨.
[24] علامه حلی، حسن بن یوسف. محقق مؤسسة آل البیت علیهم السلام لاحیاء التراث. ، 1414 ه.ق.، تذکرة الفقهاء (ط الحدیثة: الطهارة إلی الجعالة)، قم – ایران، مؤسسة آل البیت (علیهم السلام) لإحیاء التراث، جلد: ۳، صفحه: ۷۶
[25] جمل العلم و العمل (ضمن رسائل الشريف المرتضى) ٢٩:٣.
[26] التهذيب ٥٢:٢-١٧١.
[27] علامه حلی، حسن بن یوسف. محقق مؤسسة آل البیت علیهم السلام لاحیاء التراث. ، 1414 ه.ق.، تذکرة الفقهاء (ط الحدیثة: الطهارة إلی الجعالة)، قم – ایران، مؤسسة آل البیت (علیهم السلام) لإحیاء التراث، جلد: ۳، صفحه: ۷۶
[28] جمل العلم و العمل (ضمن رسائل الشريف المرتضى) ٢٩:٣، و حكى قول ابن أبي عقيل المحقق في المعتبر: ١٦٢.
[29] التهذيب ٥٠:٢-١٦٦.
[30] علامه حلی، حسن بن یوسف. محقق مؤسسة آل البیت علیهم السلام لاحیاء التراث. ، 1414 ه.ق.، تذکرة الفقهاء (ط الحدیثة: الطهارة إلی الجعالة)، قم – ایران، مؤسسة آل البیت (علیهم السلام) لإحیاء التراث، جلد: ۳، صفحه: ۷۶
[31] حر عاملی، محمد بن حسن. مؤسسة آل البیت علیهم السلام لاحیاء التراث. محقق محمدرضا حسینی جلالی. ، 1416 ه.ق.، تفصیل وسائل الشیعة إلی تحصیل مسائل الشریعة، قم – ایران، مؤسسة آل البیت (علیهم السلام) لإحیاء التراث، جلد: ۵، صفحه: ۳۸۶
[32] حر عاملی، محمد بن حسن. مؤسسة آل البیت علیهم السلام لاحیاء التراث. محقق محمدرضا حسینی جلالی. ، 1416 ه.ق.، تفصیل وسائل الشیعة إلی تحصیل مسائل الشریعة، قم – ایران، مؤسسة آل البیت (علیهم السلام) لإحیاء التراث، جلد: ۵، صفحه: ۳۸۶
[33] حر عاملی، محمد بن حسن. مؤسسة آل البیت علیهم السلام لاحیاء التراث. محقق محمدرضا حسینی جلالی. ، 1416 ه.ق.، تفصیل وسائل الشیعة إلی تحصیل مسائل الشریعة، قم – ایران، مؤسسة آل البیت (علیهم السلام) لإحیاء التراث، جلد: ۵، صفحه: ۳۸۵
[34] كتب المصنّف – (و حماد) عن الاستبصار في (هامش المخطوط).
[35] في نسخة من الاستبصار – و ابن عمار (هامش المخطوط).
[36] حر عاملی، محمد بن حسن. مؤسسة آل البیت علیهم السلام لاحیاء التراث. محقق محمدرضا حسینی جلالی. ، 1416 ه.ق.، تفصیل وسائل الشیعة إلی تحصیل مسائل الشریعة، قم – ایران، مؤسسة آل البیت (علیهم السلام) لإحیاء التراث، جلد: ۵، صفحه: ۳۸۶
[37] حر عاملی، محمد بن حسن. مؤسسة آل البیت علیهم السلام لاحیاء التراث. محقق محمدرضا حسینی جلالی. ، 1416 ه.ق.، تفصیل وسائل الشیعة إلی تحصیل مسائل الشریعة، قم – ایران، مؤسسة آل البیت (علیهم السلام) لإحیاء التراث، جلد: ۵، صفحه: ۳۸۷
[38] حر عاملی، محمد بن حسن. مؤسسة آل البیت علیهم السلام لاحیاء التراث. محقق محمدرضا حسینی جلالی. ، 1416 ه.ق.، تفصیل وسائل الشیعة إلی تحصیل مسائل الشریعة، قم – ایران، مؤسسة آل البیت (علیهم السلام) لإحیاء التراث، جلد: ۵، صفحه: ۳۸۷
[39] حر عاملی، محمد بن حسن. مؤسسة آل البیت علیهم السلام لاحیاء التراث. محقق محمدرضا حسینی جلالی. ، 1416 ه.ق.، تفصیل وسائل الشیعة إلی تحصیل مسائل الشریعة، قم – ایران، مؤسسة آل البیت (علیهم السلام) لإحیاء التراث، جلد: ۵، صفحه: ۳۸۷
[40] حر عاملی، محمد بن حسن. مؤسسة آل البیت علیهم السلام لاحیاء التراث. محقق محمدرضا حسینی جلالی. ، 1416 ه.ق.، تفصیل وسائل الشیعة إلی تحصیل مسائل الشریعة، قم – ایران، مؤسسة آل البیت (علیهم السلام) لإحیاء التراث، جلد: ۵، صفحه: ۳۸۷
[41] حر عاملی، محمد بن حسن. مؤسسة آل البیت علیهم السلام لاحیاء التراث. محقق محمدرضا حسینی جلالی. ، 1416 ه.ق.، تفصیل وسائل الشیعة إلی تحصیل مسائل الشریعة، قم – ایران، مؤسسة آل البیت (علیهم السلام) لإحیاء التراث، جلد: ۵، صفحه: ۳۸۱
[42] حر عاملی، محمد بن حسن. مؤسسة آل البیت علیهم السلام لاحیاء التراث. محقق محمدرضا حسینی جلالی. ، 1416 ه.ق.، تفصیل وسائل الشیعة إلی تحصیل مسائل الشریعة، قم – ایران، مؤسسة آل البیت (علیهم السلام) لإحیاء التراث، جلد: ۵، صفحه: ۳۸۴
[43] هاشمی شاهرودی، محمود. موسسه دائرة المعارف فقه اسلامی بر مذهب اهل بیت (ع). ، 1382 ه.ق.، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت علیهم السلام، قم – ایران، مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامی بر مذهب اهل بيت (عليهم السلام)، جلد: ۵، صفحه: ۶۹۲
ثبت دیدگاه