عنوان: فعل مضاعف
حوزه علمیه حضرت بقیه الله عج-قم
استاد راهنما:
حجه الاسلام والمسلمین آقای شمس الدینی
پژوهشگر:
امیرعلی رحمانی
طلبه سال 1400حوزه علمیه قم
چکیده:
کلمه به اعتبار نوع حروف آن ، به مضاعف و غیر مضاعف تقسیم می شود .
ثلاثی مضاعف با شرایطی ، در معرض تغییر است. در این پژوهش به تعریف و تغییرات فعل مضاعف می پردازد.
فهرست مطالب :
مقدمه……………………………………………………..5
فصل اول:کلیات……………………………………………6
گفتار اول:مباحث مقدماتی…………………………………..7
گفتار دوم:مفهوم شناسی……………………………………..8
فصل دوم:فعل مضاعف و قواعد آن………………………….9
نتیجه………………………………………………………..13
فهرست منابع…………………………………………………14
مقدمه :
در فعل غالبا مضاعف به همانند بودن عین الفعل و لام الفعل است و همانند بودن فاء الفعل و عین الفعل اندک است.
در این پژوهش به بررسی فعل مضاعف : تعریف فعل مضاعف ،فعل ماضی مضاعف ، فعل مضارع مضاعف و نحوه صرف فعل مضاعف می پردازیم.
فصل اول : کلیات تحقیق
گفتار اول :مباحث مقدماتی
1.تبیین موضوع:
این پژوهش در نظر دارد پیرامون فعل مضاعف با استفاده از کتب صرفی توضیحاتی را ارائه دهد.
2.اهمیت و ضرورت تحقیق:
شناخت ساختار کلمات آشنایی با زبان دین است ، یکی از اقسام افعال ، فعل مضاعف است ، آشنایی دقیق با اینگونه قواعد مقدمه ای است برای شناخت و فهم بهتر عبارات قران ، و گامی است در جهت رشد و تعالی فکری
3.پیشینه تحقیق:
پیشینه تحقیق در حوزه قواعد عربی و اشنایی با ادبیات و زبان عربی برمی گردد به ظهور اسلام و زمان نزول قران.
دررابطه با علم صرف و قواعد عربی کتب و مقالات زیادی نوشته شده از جمله کتب سیوطی ، صرف روان ، دانش صرف و…
در خصوص فعل مضاعف نیزدر این کتب اشاراتی شده است.
4.روش تحقیق:
این تحقیق با روش کتابخانه ای و پردازش اطلاعات به گونه تحلیلی توصیفی تنظیم شده است با مراجعه و استفاده از جزوه درسی استاد محترم، کتب صرفی و اینترنت.
5. سوالات تحقیق:
سوال اصلی : فعل مضاعف چیست؟
سوالات فرعی:
• فعل ماضی مضاعف چیست ؟
• فعل مضارع مضاعف چیست؟
• مضاعف موکد چیست؟
گفتار دوم: مفهوم شناسی
الف) معنای لغوی :
به معنای دو برابر شدن است
ب) معنای اصطلاحی :
به کلمه ای که فاء الفعل و عین الفعل یا عین الفعل و لام الفعل آن همانند باشد «مضاعف »گفته می شود . مانند :ددن ، مدّ
اما کلمه ای که فاء الفعل ولام الفعل آن همانند باشند را اصطلاحامضاعف نمی گویند. مانند سلس ، قلق
در فعل غالبا مضاعف به همانند بودن عین الفعل و لام الفعل است و همانند بودن فاء الفعل و عین الفعل اندک است.
فصل دوم :
فعل مضاعف و قواعد آن
«فعل مضاعف و ادغام»
فعل مضاعف در معرض ادغام است.ادغام آنست که دو حرف کنار هم که اولی ساکن و دومی متحرک است را یک حرف نموده سپس به صورت مشدد ادا کنیم.
به حرف اول «مُدغَم» و به حرف دوم «مُدغَمٌ فیه» گفته می شود.
«اقسام ادغام»
ادغام با توجه به حروف مدغم و مدغم فیه به اقسام زیر تقسیم می شود :
١.ادغام دو حرف متماثل
در جایی که دو حرف همانند کنار هم قرار بگیرند و اولی ساکن و دومی متحرک باشد ادغام صورت می گیرد. مانند: «مَدَدَ» که پس از ادغام می شود: «مَدَّ» یا مانند: «یَعَضضُ» که پس از ادغام می شود: «یَعَضُّ»
٢.ادغام دو حرف متجانس
در جایی که دوحرف در مخرج تلفظ مشترک باشند اما در صفات و ویژگی‌ها متفاوت باشند دو حرف متجانس هستند. مانند حروف «بم» یا «تدط» یا «ثذ_ظ».
مثال ادغام دوحرف متجانس فعل «اِدتَخَلَ» است که پس از ادغام می شود : «اِدَّخَل» .
٣.ادغام دو حرف متقارب
در صورتی که دو حرف در مخرج تلفظ یا در صفات و ویژگی ها همانند باشند به آن دو حرف متقارب گفته می شود. مانند حروف «لر» یا «لنم» یا «قک».در این صورت نیز ادغام رخ می دهد. مانند فعل «نَخلُقکُم» که پس از ادغام «ق» تلفظ نمی شود و «ک» به صورت مشدد تلفظ می شود
فعل ماضی مضاعف
همانطور که در جلسه پیشین گفتیم فعل مضاعف چه ماضی و چه مضارع در معرض ادغام است.
در فعل ماضی معلوم و مجهول ادغام در برخی صیغه ها واجب و در برخی صیغه ها ممتنع است.
در صیغه های ١ تا ۵ ماضی مضاعف چه معلوم و مجهول ادغام واجب است ولی در صیغه های ۶ تا ١۴ ادغام ممتنع است.
صرف ماضی مضاعف معلوم و مجهول
صیغه های واجب الادغام
١. رَدَّ (معلوم) / رُدَّ (مجهول)
٢.رَدَّا (معلوم) / رُدَّا (مجهول)
٣.رَدُّوا (معلوم) / رُدُّوا (مجهول)
۴. رَدَّت (معلوم) / رُدَّت (مجهول)
۵.رَدَّتا (معلوم) / رُدَّتا (مجهول)
صیغه های ممتنع الادغام
۶.رَدَدْنَ (معلوم) / رُدِدْنَ (مجهول)
٧.رَدَدتَ (معلوم) / رُدِدتَ (مجهول)
٨.رَدَدتُما (معلوم) / رُدِدتُما (مجهول)
٩.رَدَدتُم (معلوم) / رُدِدتُم (مجهول)
١٠. رَدَدتِ (معلوم) / رُدِدتِ (مجهول)
١١.رَدَدتُما (معلوم) / رُدِدتُما (مجهول)
١٢.رَدَدتُنَّ (معلوم) / رُدِدتُنَّ (مجهول)
١٣. رَدَدتُ (معلوم) / رُدِدتُ (مجهول)
١۴. رَدَدنا (معلوم) / رُدِدنا (مجهول)
فعل مضارع مضاعف
در فعل مضارع ثلاثی مجرد مضاعف در همه صیغه ها به جز صیغه های ۶ و ١٢ ادغام صورت می پذیرد.
به عبارت دیگر در صیغه های ۶ و ١٢ ادغام ممتنع است و در بقه صیغه ها ادغام واجب است. و در این موضوع تفاوتی بین فعل معلوم و مجهول نیست.
صرف مضارع مضاعف معلوم و مجهول
١. یَرُدُّ (معلوم) / یُرَدُّ (مجهول)
٢.یَرُدَّانِ (معلوم) / یُرَدَّانِ (مجهول)
٣.یَرُدُّونَ (معلوم) / یُرَدُّونَ (مجهول)
۴. تَرُدُّ (معلوم) / تُرَدُّ (مجهول)
۵.تَرُدَّانِ(معلوم) / تُرَدَّانِ (مجهول)
۶.یَردُدْنَ (معلوم) / یُرْدَدْنَ(مجهول)
٧.تَرُدُّ (معلوم) / تُرَدُّ (مجهول)
٨.تَرُدَّانِ (معلوم) / تُرَدَّانِ (مجهول)
٩.تَرُدُّونَ (معلوم) / تُرَدُّونَ (مجهول)
١٠. تَرُدِّین (معلوم) / تُرَدِّینَ (مجهول)
١١.تَرُدَّانِ (معلوم) / تُرَدَّانِ (مجهول)
١٢.تَردُدْنَ (معلوم) / تُرْدَدْنَ (مجهول)
١٣. أَرُدُّ (معلوم) / أُرَدُّ (مجهول)
١۴. نَرُدُّ (معلوم) / نُرَدُّ (مجهول)
مضاعف موکد:
در صورت الحاق « نون تاکید» به فعل مضاعف ، همان تغییراتی که در فعل سالم صورت می گرفت، در فعل مضاعف نیز رخ می دهد و همانند فعل سالم صرف می شود .
در پنج صیغه “1،4،7،13و14″امر و مضارع مجزوم نیز ادغام ، واجب و فقط حالت مفتوح بودن لام الفعل ، صحیح است؛مانند :
یَمُدُّ: یَمُدَّنَّ،یَمُدَّن
یَمُدُّونَ:یَمُدُّنَّ،یَمُدُّن
لِیَمدُد،لِیَمُدِّ،لِیَمُدُّ: لِیَمُدَّنَّ، لِیَمُدَّن
امدُد، مُدَّ، مُدِّ، مُدُّ: مُدَّنَّ، مُدَّن
نتیجه:
تلفظ دو حرف مشابه در کنار هم “ثقیل” است. بنابراین برای کاستن یا بر طرف کردن این ثقالت ، معمولا تغییراتی در فعل مضاعف صورت می گیرد .که به طور خلاصه به آنها اشاره شد.
فهرست منابع:
جزایری، سید حمید، دانش صرف ، انتشارات نصایح، قم.
مرکز مدیریت حوزه علمیه ، در آمدی بر علم صرف ،دفتر تدوین متون درسی حوزه علمیه.
اینترنت
جزوه استاد
ثبت دیدگاه